Ìèíèé áèå ýíýõ¿¿ àíõíû ºã¿¿ëëýý 2004 îíû ñ¿¿ëýýð òýðëýæ, ñàëáàðûíõàà "òîì÷óóä"-ààñ áàãàã¿é ñàéøààë õ¿ðòñýíä èõýýõýí óðàìøèæ óëìààð íîìûí áàãø Ñàðëàãòàé Î.Ìàøáàò, Õèðãèñ Ä.̺íõ-Î÷èð íàðûíõàà äýìæëýãòýéãýýð "Ñòðàòåãè Ñóäëàë" ñýòã¿¿ëèéí 2005.01 äóãààðò õýâë¿¿ëæ áàéñàí þì. Îäîî ýðãýýä õàðàõàä ñýòãýë õººðëèéí ºíö㺺ñ òóõàéí àñóóäàëä õàíäàæ áàéñàí íü àæèãëàãäàõ áîëîâ÷ àíõíû îðîëäëîãî ãýäãýýðýý ººðèé㺺 áÿöõàí "ºìººð÷" áàéãààã ìèíü óíøèã÷ àâãàé Òà çºâººð îéëãîíî áèçýý!
1994 îíä áàòàëñàí ãàäààä áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàëäàà Ìîíãîë Óëñ íü íýýëòòýé, ýâñýëä ¿ë íýãäýõ áîäëîãî /öýðãèéí àëèâàà ýâñýë, á¿ëýãëýëä ¿ë íýãäýõ/ [ÃÁ¯Á 1994: URL] ÿâóóëàõàà äóðüäñàí. Òýãâýë ºíººäºð äýýðõè áîäëîãî òîìü¸îëîãäñîí óòãààðàà õýðýãæèæ áàéíà óó?
Þóíû ºìíº Ýâñýëä ¯ë Íýãäýõ Çàð÷èì[1] /principle of non-aligned/ ãýäýã íü îëîí óëñûí ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé õàðèëöààíä óëñ òºðèéí øèíæòýé ÿìàð ÷ ¿éìýýí äýãäýæ áàéñàí ýë òýìöëèéã ºðí¿¿ëæ áóé òàëóóäûí àëèéã ÷ äýìæèõã¿éãýýð ÿìàãò ãóðàâäàã÷èéí áàéð ñóóðèí äýýð çîãñîõ ¸ñòîé ãýñýí ýíãèéí ëîãèêòîé îéëãîëò þì. Ýíý íü óãòàà ÿìàãò èäåàëèñò ÷èã áàðèìæààòàé áàéíà ãýñýí ¿ã. Òèéì äýý ÷ ݯÍÕ-íèé ãèø¿¿íèé õóâüä ò¿¿íèé òóëãóóð çàð÷ìûã ¿çýë áàðèìòëàëäàà òóñãàñàí áîëîâ óó!
¯é îëíîîð õºíººõ çýâñãèéã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãààãàà ýõýëñýí ÷[2] èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëæ, Ñàääàìûí äàðàíãóéëëûã óñòãàõ ººð çîðèëãîä øèëæ÷èõýýä áàéãàà ÀÍÓ-ààñ Èðàêò ÿâóóëæ áóé öýðãèéí àæèëëàãààíä ýð÷èìòýé äóó õîîëîéãîî ºðãºæ áàéãàà îðíóóäûí òîîíä ìàíàé óëñ îð÷èõñîí áàéãààãààñ ¿çâýë Ìîíãîë Óëñ ãàäààä áîäëîãûíõîî ¿çýë áàðèìòëàëä ñèéð¿¿ëñýí Ýâñýëä ¿ë íýãäýõ áîäëîãîîñîî óõàðñàí áóþó ç¿é ¸ñîîð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà ãýäýãò ýðãýëçýý òºð¿¿ëæ áàéíà.
Ãýõäýý ¿çýë áàðèìòëàëààñàà óõàðñàí íü áàñ ÷ àøèãòàé áàéæ áîëîõ. Ó÷èð íü “Èðàêèéí Ñýðãýýí Áîñãîëò”–ä 4 ýýëæýýð áîëîëöîîíûõîî õýðýýð õ¿÷èí íýìýæ áóéí ¿ð ä¿íä ãåíåðàë Ð.Ìàéåðñ, òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí îðëîã÷ Ð.Àðìèòåéæ òýðã¿¿òýé àëáàíû õ¿ì¿¿ñèéí àéë÷ëàëûã ýõ îðîíäîî çîõèîí áàéãóóëæ, äýëõèé íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººð÷, äàãàæ ìºðääºã çàð÷ìûã /óëñûí äîòîîä õýðýãò ¿ë îðîëöîõ ãýõ ìýò/ çºð÷ñºíèéõ íü òºëºº îëãîõîîð áîëæ áàéãàà “Ìÿíãàíû ñîðèë” íýðòýé õàíäèâûí ñàíãààñ[3] õóâü õ¿ðòýã÷äèéí æàãñààëòàä áè÷èãäñýí çýðýã àìæèëòûã îëîîä áàéãàà òàë áèé.
Ìàíàé óëñ ÀÍÓ-ã äàãàæ /¿¿íýýñ ãàðàõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðûã òîîöîîëîîã¿é áàéæ ÷ ìàãàäã¿é/ àçàà ¿çñýí ¿éëäýë õèéãýýä áàéãàà þì áèø áèç?
¯çýë áàðèìòëàëààñàà óõàðñàí áàñ íýãýí æèøýý áîë ººðñäèéíõººñºº áóñàä ç¿éëä à÷ õîëáîãäîë ºãäºãã¿é Àìåðèêèéí áîäëîãûã /Bush administration policy/ äýìæèæ, õýäèéãýýð äýëõèéí çàñãèéí ãàçàð ãýãäýõ ͯÁ-ýýñ ãàðãàñàí èõýíõ áàðèìò áè÷èãò íýãäýýä îð÷èõñîí, òýð äóíäàà ÎÓÝØ-èéí Ðîìûí Ä¿ðìèéí ãèø¿¿í[4] ìºðòºº ýë ä¿ðìèéí àãóóëãà, ò¿¿íèé “98-ð ç¿éë”[5] –ã á¿õýëä íü ãàæóóäóóëñàí íóóö õýëýëöýýðèéã[6] ìàíàé óëñ ÀÍÓ-òàé áàéãóóëñàí ÿâäàë þì.
Ìîíãîë Óëñ õî¸ð òàëûí øóãàìààð íèéò 84 ãýðýý, õýëýëöýýð áàéãóóëæ, 35 îëîí òàëò êîíâåíöèä íýãäñýí íü Ìîíãîë Óëñààñ îëîí óëñûí õýìæýýíä ÿâóóëæ áàéãàà ãàäààä õàðèëöààã ºðãºæ¿¿ëæ, õàìòûí àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëëîî, [Ýðäýíý÷óëóóí 2004: URL]
õýìýýí ñàéä Ë.Ýðäýíý÷óëóóí ìýäýãäñýí. Òýãâýë òýäãýýð 84 ãýðýý, õýëýëöýýðèéí òîîíä äýýðõè “íóóö” ãýðýý îðñîí áîëîâ óó? Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýðýýñ ¿¿äýí ãàð÷ áîëîõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðûí òàëààð ýë÷èí ñàéä àñàí Æ.Ýíõñàéõàí:
Õýðýâ ÎÓÝØ-èéí ãèø¿¿í áóñ óëñ ÀÍÓ-òàé õî¸ð òàëûí èéì õýëýëöýýð áàéãóóëáàë òýð íü á¿ðýëäýí òîãòîæ áóé îëîí óëñûí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí ¿çýë ñàíààíû ýñðýã, õýí ÷ áàé õóóëèéí ºìíº òýãø ýðõòýé áàéõ òóõàé çàð÷èìä õàðøèëñàí ¿éëäýë áîëæ áàéãàà þì. ͺ㺺òýéã¿¿ð, õýðýâ ÎÓÝØ-èéí ãèø¿¿í óëñ îðîí ÀÍÓ-òàé òèéì õýëýëöýýð áàéãóóëáàë òýð íü ñî¸ðõîí áàòàëñàí îëîí óëñûí ãýðýýíèé çààëòóóäàà ¸ñ÷ëîí áèåë¿¿ëýõ ¿¿ðýã àìëàëòààñàà óõàð÷, ò¿¿íèéõýý ýñðýã, òóõàéëáàë àëèâàà ø¿¿õýä áàðèìòàëäàã ¿íäñýí çàð÷èì áîëñîí ø¿¿õèéí ºìíº á¿ãä àäèë òýãø ýðõòýé áàéõ, ìºí îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí ¿íäñýí çàð÷èì áîëîõ pacta sunt servanda çýðýã çàð÷ìûã á¿ä¿¿ëãýýð çºð÷ñºí õýðýã ÿâäàë áîëîõ þì. [Ýíõñàéõàí 2003: 8]
ãýæ äóðüäñàí áà äýýðõè ¿ð äàãàâàðóóä íü ìàíàé óëñûí õóâüä õýðõýí íºëººëºõ òóõàéä:
Ìàíàé çàñãèéí ãàçàð äýýðõè íóóö õýëýëöýýðèéã àðãàã¿éí ýðõýíä áàéãóóëàõàä õ¿ðñýí áàéæ áîëîõ þì. Òýð íü öýðãèéí òóñëàìæòàé õîëáîîòîé ÷ áàéæ áîëîõ. Òýãâýë õýëýëöýýðèéí çààëòûã ººðò àøèãòàéãàà𠺺ð÷ëºõ òàëààð þó õèéñíèéã ìýäýõ íü ñîíèí áàéíà. ͺ㺺òýéã¿¿ð, áóñàä óëñ îðîíòîé íóóö õýëýëöýýð áàéãóóëàõ íü ìàíàé óðò õóãàöààíû àøèã ñîíèðõîë, îëîí óëñûí íýð õ¿íäýä õýðõýí íºëººëæ áàéãàà, íýí ÿëàíãóÿà îëîí óëñûí ýðõ ç¿éã áýõæ¿¿ëýõ çàìààð ãàäààä àþóëã¿é áàéäëàà õàíãàõûã ýðõýìëýäýã æèæèã óëñ îðíû àøèã ñîíèðõîëä õýð íèéöýæ áàéãàà þì áîë äîî. ßçãóóð àøèã ñîíèðõëûí áóþó çàð÷ìûí àñóóäëààð áóóëò õèéñýí óëñ îðîí äàðàëò øàõàëòàíä äàõèí äàõèí ºðòäºãèéí äýýð íýð õ¿íäýý íàéìààëöàõààñ áóöàõã¿é óëñ îðîí ãýõ òîäîòãîëòîé áîëäîã. ×èíãýõ íºõöºëä òóõàéí óëñ îðíûã íî¸í íóðóóã¿é ãýæ ¿çýæ ò¿¿íèéã çàð÷ìûí àñóóäëààð òóóøòàé äýìæäýã óëñ îðîí ÷ áàðàã ¿ã¿é áîëäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. [Ýíõñàéõàí 2003: 9]
õýìýýí ä¿ãíýýä ø¿¿õèéí ãèø¿¿í áîëñîí õýðíýý ò¿¿íèé çààëòûã íîöòîéãîîð çºð÷ñºí æèæèã óëñ îðíûõîî õóâüä ìàíàé óëñ óã ãýðýýãýý öóöëàõ þìóó ýñâýë àëäààãàà çàëðóóëàõ òàëààð ñàíàà÷ëàãà ãàðãàõ õýðýãòýéã öîõîí òýìäýãëýñýí áàéíà. ¯¿íä:
1. Íóóö õýëýëöýýðèéí ¿éë÷ëýõ õóãàöààã 1-2 æèëýýð õÿçãààðëàõ òóõàé ìýäýãäýõ
2. ÀÍÓ-ãààñ Ä¿ðìèéí 98-ð ç¿éë àíãèòàé õîëáîãäóóëæ áàéãóóëñàí õýëýëöýýðèéí òàëààð Ø¿¿õèéí ãèø¿¿í îðíóóäûí Àññàìáëåéãààñ ìýäýãäýë áóþó òîãòîîë ãàðãóóëàõ, àëü ýñâýë Îëîí óëñûí Ø¿¿õèéí Ä¿ðìèéí 65 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó çºâëºõ ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ
3. Íóóö õýëýëöýýðèéí òàëààð ¯íäñýí õóóëèéí 66 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó ¯íäñýí õóóëèéí öýöýýð ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ [Ýíõñàéõàí 2004: 66 ¿ç]
Îäîî ¿íäñýí àñóóäàë ðóó ýðãýí îðú¸.
Ãàäààä áîäëîãîî õýðýãæ¿¿ëýõäýý áàðèìòëàõ òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë ãýäýãò õîéä, óðä 2 õºðø áîëîõ ÎÕÓ áà ÁÍÕÀÓ-ûã îðóóëñàí. ªºðººð õýëáýë ýíý íü áóôåð óëñûí /ãåîïîëèòèêèéí õóâüä òààã¿é áàéðøèëòàé, äýýð íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä íýí õàðààò/ áîëîí òóóëñàí ò¿¿õèéíõýý õóâüä àëèâàà ãàäààä øèéäâýð ãàðãàõäàà øóóä áèø ÷ äàì áàéäëààð òýäíèé òóõàéí àñóóäàëä õàíäàõ õàíäëàãûã õàðãàëçàí ¿çýõ ¸ñòîé ãýñýí îéëãîëò áîëîâ óó. Ãýòýë áèä áàðàã ò¿ð¿¿ëæ áàéð ñóóðèà èëýðõèéëýýä áàéãàà íü äýýðõè 2 îðíû ÷èã áàðèìæààã õàðãàëçàí ¿çýýã¿é áàéõ ãýñýí ýðãýëçýýã òºð¿¿ëæ áàéíà.
Âóäðî Âèëüñîíû äèïëîìàò 14 çàð÷èì[7], 1954 îíû Ýíýòõýã-Õÿòàäûí “Ýíõ òàéâíààð çýðýãöýí îðøèõ 5 çàð÷èì” [Áàÿðõ¿¿ 1994: 111 ¿ç] çýðã¿¿äýä àëèâàà óëñ æèæèã ÷ áàé, òîì ÷ áàé òºðò óëñûí øèíæèéã àãóóëæ áóé òîõèîëäîëä äîòîîä, ãàäààä áîäëîãîî ººðºº çîõèîæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõòýé õýìýýñýí íü áèé. Èéì ÷ ó÷ðààñ îð÷èí ¿åä àëèâàà ìàðãààíûã çºâøèëö뺺ð øèéäýõ õàíäëàãà äàâàìãàéëàõ áîëñîí ãýæ áóé ÷ áîäèò áàéäàë äýýð Ìàêêåàâèëëèéí ðåàëèçìûí íî¸ðõîë õ¿÷òýé áàéãàà áóþó íºëººë뺺 àëäààã¿é áàéãàà íü èëò õàðàãäàæ áàéíà. /¯¿íä: ÀÍÓ-ààñ Âüåòíàìä ÿâóóëñàí áîëîí ºíººäºð öýâýð óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ñýäýëòýýð Èðàêò ÿâóóëæ áóé äàéí çýðãèéã äóðüäàæ áîëíî/.
Èíãýõëýýð ìàíàé óëñ ÿìàð ÷èã áàðèìæàà á¿õèé ãàäààä áîäëîãîòîé áîëæ òààð÷ áàéíà âý? ðåàëèñò óó? èäåàëèñò óó? ýñâýë àëü ÷ òàëä í¿¿ð àëäàõã¿éã õè÷ýýõ æèæèã óëñûí õîñîëìîë áîäëîãîòîé þó?
Áè þó õýëýõ ãýýä áàéíà âý, ãýâýë 1-ä àëñ õýòýý áîäñîí ÷, 2-ò àþóëã¿é áàéäëàà áàòàòãàõûí òóëä Ìîíãîë Óëñ õýçýýä æèæèã óëñ òîì óëñûí ºìíº óÿí áàéõ çàð÷ìûã ÿãøòàë áàðèìòàëæ, áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëáýýñ çîõèëòîé.[8]
ͺ㺺òýéã¿¿ð, õàìãèéí ãîë íü íýãýíò áàòàëñàí ¿çýë áàðèìòëàëûíõàà çàð÷ìààñàà õºíäèéðºõã¿é áàéõ íü ÷óõàë þì.
Èðàê ðóó äàéðñíû ¿ð ä¿íä ó÷ðóóëñàí õîõèðîëûã áàðàãäóóëæ, òýäãýýðèéã òºâõí¿¿ëýõ “Ñýðãýýí áîñãîëò” íýðòýé èõ àæèëëàãààã ãàðäàí ÿâóóëæ áóé ÀÍÓ òýðã¿¿òýé õàìòðàã÷äûã èñëàìûí ñóóðü ¿çýëòí¿¿ä õýðõýí ýñýðã¿¿öýæ áàéãààã òà áèä õàíãàëòòàé õàðæ áàéíà.[9]
Àìåðèê, Àíãëè çýðýã ãëîáàë ëèäåð¿¿äèéã òýãæ áàéãàà þì ÷èíü òýäýíä èõ áàãà õýìæýýãýýð òóñàëæ áàéãàà áèäýíä ýíý àþóë í¿¿ðëýõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é. Èéìä:
¯íýõýýð “îðîîä” èðýõýä òýäíèéã íÿöààõ ÷àäàëòàé çýâñýãò õ¿÷èí áèäýíä áàéãàà áèë¿¿? /Åâðîïûí Àþóëã¿é Áàéäàë Õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäëààðõè ÿðèà õýëýëöýýíèé ìåõàíèçìûã áèé áîëãîñîí àëäàðò Íàìæìàë áàéäëûí /detente/ [Áàÿðõ¿¿ 1994: 139 ¿ç] ýçýí Ôðàíö óëñ õ¿ðòýë äàéí áîëîõîä 4-õºí ºäºð äàéòàõ çýâñãèéí íººöòýé [Áààñàíæàðãàë 1997: 5] áàéõàä.../
Àëü ýñâýë çîðèëãîîñîî óõàð÷, äàéíûã äýìæñýí Ìîíãîë Óëñûã ÀÍÓ õàìãààëàõ áîëîâ óó?
Õî¸ð õºðø ìààíü òºâèéã ñàõèõ áàéð ñóóðèíààñàà õàçàéñíû òºëºº áèäíèéã äýìæèõ áîëîâ óó?
Ýñâýë Ìîíãîëûã ç¿ãýýð ºíãºðººõ áîëîâ óó?
Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàë 1994 : ÃÕß-íû èíòåðíåò âåá ñàéò.
Ë.Ýðäýíý÷óëóóí 2004 : “Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãî, ãàäààä õàðèëöààíû ñàëáàðûí 2000-2004 îíû ¿éë àæèëëàãàà”, ÃÕß-íû èíòåðíåò âåá ñàéò.
Æ.Ýíõñàéõàí 2003 : “Ìîíãîë Óëñ õóóëü áóñ ãýðýý áàéãóóëàõ ó÷èðã¿é”. “Legis ýðõ ç¿éí ñóâàã” ñýòã¿¿ë ¹5(6). 6-10. Óëààíáààòàð.
Æ.Ýíõñàéõàí 2004 : Îëîí óëñûí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí õºãæèë, õàíäëàãà, Ìîíãîë Óëñûí îðîëöîî . “Õóóëü äýýäëýõ ¸ñ” ñýòã¿¿ë ¹1 (04)
Ä.Áàÿðõ¿¿ 1994 : Îëîí óëñûí õàðèëöàà ÕÕ çóóíä. Óëààíáààòàð
Ä.Áààñàíæàðãàë 1997: Äýëõèéí ãóðàâäóãààð äàéí õýçýý ýõëýõ âý? “ªíººäºð” ¹233 (271), 11 ä¿ãýýð ñàðûí 28.
[2] Èðàêò òîìèëîãäñîí çýâñãèéí øèíæýý÷äèéí àõëàã÷ Õàíñ Áëèêñ íýãýíòýý: “Áèä þó ÷ îëñîíã¿é” õýìýýí çàðëàñàí.
[3] Èðàêèéí äàéí áà Ìÿíãàíû ñîðèë õî¸ð öàã õóãàöààíû õóâüä äàâõöàæ áàéãàà ó÷èð èíãýæ áîäîõ ¿íäýñëýëèéã ãàðãàæ áàéíà. Ýë ñàíàà õýä õýäýí ñóäëàà÷äûí á¿òýýëä, òóõàéëáàë Ä.Áàÿðõ¿¿ãèéí “Èíôî” ñîíèíû 2005 îíû ¹4-ò íèéòë¿¿ëñýí “Èðàêèéí ýðõ ÷ºëºº áà Ìîíãîë óëñ” ºã¿¿ëýëä òóñãàãäñàí áîëíî.
[4] Òóõàéí ¿åä ìàíàé óëñ õºðºí㺠ìºíãºíèé áîëîëöîîã¿éí óëìààñ Ðîìûí õóðàëä îðîëöîæ ÷àäààã¿é ÷ õîæèì ãàðûí ¿ñýã çóðæ, ñî¸ðõîí áàòëàñíààð Ø¿¿õèéã ¿¿ñãýã÷ óëñóóäûí òîîíä îðñîí.
[5] ÎÓÝØ-èéí Ä¿ðìèéí 98-ð ç¿éë: Ýðõ ÿìáààñ òàòãàëçàõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ áîëîí õ¿ëýýëãýí ºãºõ çºâøººðºë.
1. Õ¿ñýëò õ¿ëýýí àâñàí óëñàä ýðõ ÿìáààñ òàòãàëçàõ àñóóäëààð ãóðàâäàã÷ óëñûí çºâøººðëèéã Ø¿¿õ àâàõ õ¿ðòýë ãóðàâäàã÷ àëèâàà ýòãýýä áóþó ýä õºðºíãèéí òºðèéí áîëîí äèïëîìàò ýðõ ÿìáûí õóâüä îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí äàãóó ò¿¿íèé õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãò õàðøëàõ òèéì ¿éëäýë õèéõèéã øààðäñàí õ¿ëýýëãýí ºãºõ áóþó òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ òóõàé õ¿ñýëòèéã ø¿¿õýýñ ãàðãàæ áîëîõã¿é.
2. Õýðýâ Ø¿¿õ õ¿ëýýëãýí ºãºõ çºâøººðºë àâàõ àñóóäëààð èëãýýã÷ óëñûí äýìæëýãèéã óðüä÷èëàí àâààã¿é áîë ÿìàð íýã ýòãýýäèéã Ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýõýä èëãýýã÷ óëñûí çºâøººðëèéã øààðääàã îëîí óëñûí õýëýëöýýðýýð ò¿¿íèé õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãòýé ¿ë íèéöýõ ¿éëäýëä õ¿ðãýæ áîëîõ õ¿ëýýëãýí ºãºõ õ¿ñýëòèéã Ø¿¿õ ãàðãàæ áîëîõã¿é.
[6] Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýð íü àëèâàà ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä àìåðèêèéí öýðã¿¿ä îðîëöñîí òîõèîëäîëä òýäíèéã õàðèóöëàãààñ ÷ºëººëºõ ãýñýí àãóóëãàòàé áºãººä ìàíàé îðíû õóâüä äýýðõýýñ ãàäíà òóñ óëñûí èðãýä, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã àëèâàà ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýí ºãºõã¿é áàéõ òóõàéãàà àìëàñàí.
[7] Åðºíõèéëºã÷ Âóäðî Âèëüñîí Äýëõèéí Íýãä¿ãýýð äàéíûã çîãñîîõ òóõàé ýíõèéí ãýðýý áàéãóóëàõ ¿íäýñ áîëñîí àëäàðò 14 çàð÷ìàà 1918 îíä ãàðãàñàí þì.
¯¿íä: Õýëýëöýýðèéã íýýëòòýé õèéõ, Äàëàéã ÷ºëººòýé àøèãëàõ, Ýäèéí çàñãèéí àëèâàà ñààäûã àðèëãàæ óëñóóäûí õîîðîíäûí õóäàëäààíû òýãø õàðèëöààã òîãòîîõ, ¯íäýñíèé çýâñýãëýëèéã õîðîãäóóëàõ, Êîëîíè óëñûí õ¿í àìûí àøèã ñîíèðõîëòîé õîëáîîòîé ìýäýãäëèéã êîëîí÷ëîã÷ ã¿ðíèéõòýé àäèëòãàõ, Îðîñûí ãàçàð íóòàã äýýðýýñ Îðîñûí áóñ àëèâàà õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ, óëìààð Îðîñ ººðñäèéí óëñ òºðèéí õóâü çàÿàã òîäîðõîéëîõ, Áåëüãèéí íóòãààñ ãàäààäûí õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëûã íü ñýðãýýõ, Ôðàíöûí íóòàã äýâñãýðýýñ ãàäíû õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ Ýëüçàñ-Ëîðåíûã /Ôðàíöûí ç¿¿í õîéä õýñãèéí á¿ñ íóòàã/ Ôðàíöàä áóöààæ ºãºõ, Èòàëèéí õèëèéí øóãàìûã òîãòîîõ, Àâñòðè-Óíãàðûí ýçýíò óëñûí õ¿í àðäàä ººðòºº çàñàí òîãòíîõ ýðõèéã íü îëãîõ, Áàëêàíû óëñóóäûí ò¿¿õèéí ÿâöàä òîãòîîñîí õèëèéã áóöààæ ºãºõ, Òóðêèéí ýçýíò óëñûí óäèðäëàãûí äîð õ¿í àðäûí ººðòºº çàñàí òîãòíîõ áîëîí îëîí óëñûí áàòàëãààíû äîð Äàðäàíåëëûã /Åâðîï áà Àçèéí Òóðê õî¸ðûí äóíä îðøèí, Ýãåéí òýíãèñèéã Ìàðìàðàãèéí òýíãèñòýé õîëáîäîã äàëàéí áîîìò/ óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ ýðõ ÷ºëººã îëãîõ, Ïîëüø óëñàä ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëûã íü îëãîõ áà îëîí óëñûí ãýðýýíèé áàòàëãààíû äàãóó äàëàéä ÷ºëººòýé ãàðãàõ, Òîì óëñ áà æèæèã óëñ ãýæ ÿëãàëã¿éãýýð óëñ òºðèéí õóâüä òóñãààð òîãòíîõ, ãàçàð íóòãèéí íýãäìýë áàéõ áàòàëãààã îëãîõ
[8] ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ.
[9] TV 5-ûí Á.Îþóí, ×.Ìàíëàéáààòàð íàðûí “Internet news”, UBS-ûí óëñ òºðèéí òîéì÷ Á.Äàøçýãâèéí “Ãàäààä ìýäýý” ãýõ ìýò
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire