ÅÂÐÎÏÛÍ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÕÝÒÈÉÍ ÒªËªÂ: ǯ¯Í ÒÈÉØ ×ÈÃËÝÑÝÍ ÒÝËÝËÒ ÕÈÉÃÝÝÄ ¯ÍÄÑÝÍ ÕÓÓËÈÉÍ ÃÝÐÝÝÍÈÉ ÀÑÓÓÄÀËÄ

Officially published in The Mongolian Journal of Strategic Studies 2005.03



1. Ò¿¿õ ñºõâºë

Åâðîïîîð íýã òàðñàí ¿íäýñòí¿¿äèéã íýãòãýí íýãýí äýýâýð äîð îðóóëàõ ãýñýí îðîëäëîãî Àðèóí Ðîìûí áîëîîä ôðàíêóóäûí Øàðëüìàíû ýçýíò ã¿ðíýýñ ýõëýëòýé àæãóó. ªðãºí óóäàì ãàçàð íóòàãò òîãòîîñîí òýäíèé íî¸ðõîë çóóí çóóíààð òîîëîãäîõ íàñòàé áàéëàà. ̺í ñàíààðõëûã 1800 îíû ýõýýð Íàïîëåîí, 1940-ººä îí õàâüöàà Ãåðìàí àæèë õýðýã áîëãîõîîð äàõèí õ¿÷èëæ áàéñàí àâ÷ ñàíàñàíäàà õ¿ð÷ ÷àäààã¿é. Ó÷ðûã ëàâøðóóëáàë õýë, ñî¸ëûí õóâüä áàãàã¿é ÿëãààòàé, äýýð íü õàðèëöàí õàìààðàëä /interdependence/ áýëýí áóñ áàéñàí óëñ ò¿ìíèéã àòãàõ îðîëäëîãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä öýðãèéí îðîëöîîã ãîëëîí àøèãëàæ áàéñàí ÿâäàë òîãòâîðã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýæ ýöýñòýý á¿òýëã¿éòýëä õ¿ðãýñýí íü ò¿¿õýí ¿íýí. Òýãâýë õàìòûí àæèëëàãàà, ýðõ òýãø ãèø¿¿í÷ëýëä ñóóðèëñàí ýíõèéí çàìààð Åâðîïûã íýãòãýõ ýõíèé îðîëäëîãûã ïàñèôèñò ¿çýëòýí Âèêòîð Õþãî íàðûí õ¿ì¿¿ñ 1851 îíä ñýäýæ áàéâ.

Àóãàà óäèðäàã÷äèéí íóóö õóéâàëäààíû ¿ë îéëãîëöëîîñ ¿¿äýí ãàðàõäàà ç¿éðëýøã¿é õîõèðîë àâ÷èðñàí Äýëõèéí II-ð äàéíû äàðàà Íýãäñýí Õîëáîîã áàéãóóëàõ çàìààð áàëãàñ áîëñîí åâðîïûã äàõèí ñýðãýýõ, íºãºº òàëààñ èéìýðõ¿¿ òºðëèéí äàéí äàõèí ãàðàõ áîëîìæèéã õààõ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çýë ñàíàà õ¿÷òýé ãàçàð àâ÷ áàéëàà. Õºðºí㺠ìºíãºã¿éí óëìààñ áîäîæ ñýòãýõýýñ öààøã¿é áàéñàí ýíý ¿åèéã ÀÍÓ èðýýä¿éä ººðò ¿ð ä¿íãýý ºãºõººð àøèãëàæ óëìààð áîäèò ¿ð ä¿í áîëãîñîí íü õîæìîî Ìàðøàëëûí òºëºâëºãºº ãýæ ò¿¿õíýý íýðëýãäñýí äàéíû óðøãààð ÿäàð÷ ñóëüäñàí ýäèéí çàñàãòàé, ò¿¿õèé ýäèéí íººöã¿é áîëñîí Åâðîïò òóñëàõ òóõàé òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Æîðæ Ìàðøàëëûí ñàíàà áàéëàà. Èéíõ¿¿ Ãåðìàí (áàðóóí), Ôðàíö, Èòàëè, Áåëüãè, Íèäåðëàíä, Ëþêñåìáóðã (BENELUX) çýðýã îðíóóä Åâðîïûí Ãàí, Í¿¿ðñíèé Õàìòûí Íèéãýìëýãèéã áàéãóóëàâ.

Àíõíû á¿ðýí Õîëáîî Åâðîïûí Ýäèéí çàñãèéí Õàìòûí Íèéãýìëýã[1] íýðòýéãýýð 1957 îíä áàòëàãäàæ, 1958 îíû 1 ñàðûí 1-íýýñ õýðýãæèæ ýõýëñýí Ðîìûí ãýðýýãýýð áàéãóóëàãäñàí áºãººä ýíý íü õîæìîî ºíººãèéí Åâðîïûí Õîëáîîíû “àíõäàã÷ áàãàíà” áîëñîí Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã áîëæ íýðýý ººð÷èëñºí. Åâðîïûí Õîëáîî àíõàíäàà õóäàëäààíû àñóóäëààð îðîëäîæ áàéñàí áîë ÿâààíäàà óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí íºõºðëºëä ò¿ëõ¿¿ àíõààðàí ¿éë àæèëëàãààãàà ò¿¿íä õàíäóóëàõ áîëæýý.

2. Åâðîïûí Õîëáîîíû ºíººãèéí ñòàòóñ

ªíººäºð Åâðîïûí Õîëáîî íü 25 óëñûã ýãíýýíäýý íýãòãýñýí, õàãàñ[2] çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí, õàãàñ supra-national[3] áàéãóóëëàãà áîëñîí. Ýë áàéãóóëëàãà íü Õîëáîî ãýõ íýðýýð Åâðîïûí Õîëáîîíû Ãýðýýãýýð (Ìààñòðèõòèéí ãýðýý) áàéãóóëàãäñàí áºãººä òóñ á¿ðíýý ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé Åâðîïûí Õîëáîîíû Ǻâëºë, Åâðîïûí Ïàðëàìåíò, Åâðîïûí Êîìèññ, Ø¿¿õ ãýñýí 4 ãîë èíñòèòóöòàé. Õîëáîî íü ýäèéí çàñàã, ãàäààä áîëîîä áàòëàí õàìãààëàõ çýðýã áîäëîãûí á¿õèé ë ñàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àâ÷ ýðõ õýìæýý áîäëîãûí ñàëáàð á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäãûã çîðèóä òýìäýãëýå. Ãèø¿¿í óëñóóäàä øèëæ¿¿ëñýí ýðõýýñ õàìààðàí Åâðîïûí Õîëáîî íü ôåäåðàöè (ìºíãº, õºäºº àæ àõóé, õóäàëäàà, áàéãàëü îð÷íû áîäëîãî), êîíôåäåðàöè (íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî, äîòîîä õýðýã), îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà (ãàäààä áîäëîãî) øèíæèéã íýãýí çýðýã ººðòºº àãóóëæ áàéãàà. Áîäëîãûí ñàëáàðò æèí äàðàõ ººð íýãýí ç¿éë áîë íýãäñýí ìºíãºí òýìäýãòèéí àñóóäàë þì. Îäîîãîîð ãèø¿¿í 25 óëñûí 12 íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí õýäèé ÷ ýäãýýð óëñûí ¿íäñýí ìºíãºí òýìäýãòèéí ã¿éëãýý îäîî õýð íü çîãñîëòã¿é ýðãýëäýæ áàéãàà.

3. Õîëáîîíû õóóëü, ýðõèéí ¿íäýñ

Ñ¿¿ëä ãàðñàí íýã íü ºìíºõ人 íýìýëò, ººð÷ëºëò[4] îðóóëàõ çàìààð îëîí æèëèéí òóðø ººð÷ëºãäñººð èðñýí ãèø¿¿í óëñóóäûí õîîðîíä õýì õýìæýý òîãòîîñîí õýä õýäýí öóâðàë áàðèìò áè÷ãýýñ Õîëáîîíû õóóëü ç¿éí ñèñòåì òîãòîíî. Ýäãýýðèéí àíõäàã÷ áîëñîí Ïàðèñûí Ãýðýýã 1951 îíä áàòëàæ, ò¿¿íèéãýý 1952 îíû 7 ñàðä õóóëèéí ¿éë÷ëýëä îðóóëñàí ÷ óäàëã¿é ò¿¿íèé õóóëü ç¿éí ¿éë÷ëýëèéã çîãñîîæ, ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéã íü ººð áóñàä ãýðýýãýýð çàäàëñàí. Òýãâýë îäîî õýð ¿éë÷èëæ áóé 1957 îíû Ðîìûí ãýðýýíä îðóóëñàí õàìãèéí òîì ººð÷ëºëòèéã 1992 îíû Ìààñòðèõòèéí ãýðýýãýýð îðóóëæ ºãñºí áà ÿìàð ÷ áàéñàí øèíý ¯íäñýí õóóëü áàòëàãäòàë ò¿¿íèé à÷ õîëáîãäîë áóóðàõã¿é íü òîäîðõîé. Ðîìûí ãýðýýíèé ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó ò¿¿íä îðóóëñàí îéðûí íýìýëò áîë 2004 îíû 5 ñàðûí 1-íä áàòàëñàí Íýãäýí îðîõ òóõàé ãýðýý þì.

4. Õîëáîîí äàõ Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã

Åâðîïûí Õîëáîî áàéãóóëàãäàõààñ ºìíºõ ãèø¿¿í óëñóóäûí íýãäëèéã Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã ãýäýã áàéâ. ªíººäºð ýë íýð òîìú¸î à÷ õîëáîãäëîî àëäààã¿é ÷ àðàé ººð óòãààð õýðýãëýãäýæ áàéõ þì. Þóíû ºìíº Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã íü Åâðîïûí Õîëáîîíû ãóðâàí ãîë áàãàíû íýã áºãººä supra-national èíñòèòóöèóäûí òýðã¿¿í çîðèëòóóäûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Õàðèí ¿ëäñýí áàãàíóóä áîëîõ Íèéòëýã Ãàäààä áà Àþóëã¿éí áîäëîãî, Ãýìò õýðãèéí àñóóäëààðõè Ø¿¿õ-öàãäààãèéí Õàìòûí àæèëëàãàà çýðýã íü çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí á¿ëã¿¿äýä õàìààðíà. Èõýíõè õ¿ì¿¿ñ Åâðîïûí Õîëáîîã Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã ãýæ îéëãîäîã, ÿðüäàã. ¯¿íèéã õîëüæ õóòãàõã¿éí ¿¿äíýýñ áÿöõàí òîäðóóëãà õèéõýä Õàìòûí Íèéãýìëýã íü Åâðîïûí èíñòèòóòóóäûã áàãòààñàí áîäèò áàéãóóëëàãà (Åâðîïàðëàìåíò, Åâðîïûí Õîëáîîíû Ǻâëºë, Åâðîïûí Êîìèññ, Ø¿¿õ) áîë Åâðîïûí Õîëáîî ãýäýãò åðºíõèéä íü óëñóóäûí íýãäëèéã îéëãîâîë çîõèíî. Õýðýâ øèíý Åâðîïûí ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýý ñî¸ðõîí áàòëàãäâàë ýíýõ¿¿ äàâõàðäàë[5] àðèëàõ áºãººä Õàìòûí Íèéãýìëýãèéí á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãàà áîëîîä õóóëü ç¿éí áàéäëûã Åâðîïûí Õîëáîîíä øèíãýýõ áîëîëöîîã îëãîõ þì.

5. Åâðîïûí Õîëáîîíû òóëãàìäñàí àñóóäëóóä

Òóñ Õîëáîîíû øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäëûí õ¿ðýý óëàì á¿ð òýëñýýð áàéãàà. ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýýã áàòëàõ ýñâýë öóöëàõ; Õîëáîîíû òýëýëò; Òîãòâîðòîé Õºãæëèéí Ïàêò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò; Íèéòëýã õºäºº àæ àõóéí áîäëîãûã äàõèí õÿíàõ çýðýã íü øóóðõàé àæèëëàãàà, çîõèñòîé øèéäýë õ¿ëýýæ áóé áºãººä ýäãýýðýýñ ýõíèé õî¸ð íü èä ÿðèãäàæ áóé. Åâðîïûí Õîëáîî íü ýöñèéí áóþó 2004 îíû 12-ð ñàðûí áàéäëààð ãàçàð íóòãèéí õóâüä 3.892.685 êì2, õ¿í àìûí áàéäëààð 460 ñàÿ îð÷èìä õ¿ðýýä áàéãàà. Ýíý íü ãàçàð íóòãèéí õýìæýýãýýð äýëõèéä äîëîîä, õ¿í àìûí õýìæýýãýýð Õÿòàä, Ýíýòõýãèéí äàðàà îðíî ãýñýí ¿ã. Åâðîïûí Õîëáîî íü øèíý ãèø¿¿äýýð ýãíýýãýý òýëæ, äîòîîäûí èíòåãðàö÷èëëûã ã¿íçãèéð¿¿ëæ óëìàà𠺺ðèéí áàéð ñóóðèéã óëàì á¿ð áýõæ¿¿ëýõ àñóóäàëä îíöãîé àíõààð÷ èðñíýýð õýäýí æèëèéí í¿¿ðèéã ¿çýæ áàéíà. Ò¿¿õ ñºõâºë ç¿¿íèé èíòåãðàöèéí óãøèë Êîììóíèñò ñèñòåì íóðæ, Ǻâëºëò Õîëáîîò óëñ çàäàð÷ óëìààð Åâðîï òèâä òóñãààð òîãòíîñîí øèíý óëñóóä ¿¿ññýíòýé õîëáîãäîíî. Åâðîïûí Õîëáîîíä ýëñýõ íü ýäãýýð îðíóóäûí õóâüä íýãäýæ õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ çàð÷èìä ñóóðèëñàí àðä÷èëñàí ñèñòåìèéã öîãöëóóëàõ, õî¸ðäîæ òºëºâëºãººò êîììóíèñò òîãòîëöîîíîîñ ãàð÷ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä øèëæèõ øèëæèëòèéí ¿åèéã äàâàí òóóëàõàä äýìæëýã àâàõ ÿâäàë áàéâ. Òýãâýë ºíººäºð Åâðîïûí Õîëáîîíä Òºâ áîëîîä Ç¿¿í Åâðîïîîñ (õóó÷èí êîììóíèñò îðíóóä) ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ ¿íäñýí 4 øàëãóóðûã òîãòîîãîîä áàéãàà. Ýäãýýð íü:

· óëñ òºðèéí õ¿ðýýíä àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõ, õóóëü äýýäëýõ ¸ñûã áàòàëãààòàé õàíãàõ òîãòâîðòîé èíñòèòóöèòàé áàéõ;

· ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä çàõ çýýëèéí òîãòîëöîî òºëºâøñºí áàéõ;

· Åâðîïûí Õîëáîîòîé íÿãò õàìòðàí àæèëëàõäàà ò¿¿íèé óëñ òºð, ýäèéí çàñàã áîëîí ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõ

· ¿íäýñòíèéõýý öººíõèéã õ¿íäýòãýõ ãýõ çýðã¿¿ä áîëíî.

2002 îíîîñ ýõë¿¿ëñýí òàâ äàõü òýëýëòèéíõýý ¿ð ä¿íã 2004 îíû 5 ñàðûí 1-íä áîäèòîéãîîð àìñàæ, äýýð äóðüäñàí øàëãóóðûã õàíãààä áàéãàà Òºâ áà Ç¿¿í Åâðîïûí íàéìàí îðîí (Á¿ãä íàéðàìäàõ ×åõ, Ýñòîíè, Óíãàð, Ëàòâè, Ëèòâà, Ïîëüø, Ñëîâàê, Ñëîâåíè), Ãàçàð Äóíäàä òýíãèñèéí àðëûí Ìàëòè, Êèïð çýðýã óëñûã ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýýä áàéãàà.

Äýëõèéä ýçýëæ áàéãàà áàéð ñóóðü, ã¿éöýòãýæ áóé ¿¿ðýã, ïðîãðåññ÷ëîí ºñºæ áóé ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè çýðýã íü òóñ õîëáîîíä áàãòàæ, ò¿¿íýýñ õóâü õ¿ðòýõ ãýñýí õºãæëèéí õóâüä ñàéíã¿é îðíóóäûã ñîðîíç àäèë òàòàæ áàéãàà íü èëò. Äýýð äóðüäñàí øèíýýð ýëñýã÷èä íü Õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóäûã áîäîõ þì áîë ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð áàãàòàé òóë Õîëáîîíû õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëºãººíä ýäãýýð óëñûí àìüæèðãààíû òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõ àñóóäàë òýðã¿¿í ýýëæèíä ÿâàà ãýäýãòýé ìàðãàõ ç¿éëã¿é. Èéìýýñ Åâðîïûí Õîëáîîíû àìèí çîðèëãî áîëñîí òýëýëò[6], òýëýëòèéí òîéðîãò áàãòàõ ãýñýí îðíóóäûí õ¿ñýë äàâõöàæ áàéãàà òóë èíòåãðàö÷ëàë öààøèä ¿ðãýëæëýõ ìàãàäëàë ãàðöààã¿é ºíäºð ãàð÷ áàéíà.

Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä Åâðîïûí Õîëáîî èðýõ 5-10 æèëä õèéõ òýëýëòèéí ñòðàòåãè òºëºâëºãººã ãàðãà÷èõààä áàéíà. Èíãýõäýý Áàðóóí Áàëêàíû õîéãèéí óëñ ò¿ìíèéã ýãíýýíäýý ýëñ¿¿ëýõýýð îíèë÷èõîîä áàéãàà. Õàìãèéí îéðûí áóþó 2007 îíû 1 ñàðûí 1 ãýõýä Áîëãàð, Ðóìûí õî¸ð õîëáîîíä ýëñýõýýð õºòºëáºðëºãäñºí. ¯¿íèé òóëä ýäãýýð óëñ ãèø¿¿íýýð ýëñýõ íºõöëèéã õàíãàõ øààðäëàãàòàé áà íºãºº òàëààñ Ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ ãýðýýã áóñàä ãèø¿¿í óëñóóä ñî¸ðõîí áàòëàõ øààðäëàãàòàé þì. Åð íü ýë õî¸ð óëñûí ãèø¿¿í÷ëýëèéí àñóóäàë íýã èõ àñóóäàë ¿¿ñãýëã¿éãýýð áîë÷èõ òºëºâ õàðàãäàæ áàéãàà.

Åâðîïûí Õîëáîîíä Íýãäýí îðîõ òóõàé ãýðýýã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé õóóëèà Ðóìûí 2005 îíû 4 ñàðûí 30-íä áàòëàí ãàðãàñàí. Óëñ òºðèéí øàëãóóðûí äàãóó èíñòèòóöèóäûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áàòàòãàí áýõæ¿¿ëýõýä ò¿ëõ¿¿ àíõààð÷ áàéãàà. Åð íü íèéòèéí çàõèðãààíû áîëîîä ø¿¿õèéí áàéãóóëëàãûí èë òîä áàéäàë, õ¿íèé ýðõèéã áîäèòîé õàíãàõ áàòàëãààã áèé áîëãîõ ýñýõ íü Ðóìûíèé øèíý÷ëýëèéã õýðõýí ¿ð ºãººæòýé õýðýãæ¿¿ëýõýýñ èõýýõýí øàëòãààëíà. Æèøýýëáýë àâèëãà ºíººäºð Ðóìûíä äýýä öýãòýý õ¿ðýýä áàéãàà òàë áèé. 2004 îíû 12 ñàðä áîëñîí Áðþññåëèéí Äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãàíààñ 2007 îíû Ðóìûíèé íýãäýí îðîõ ïðîöåññèéã äýìæèõ õàíäëàãà ãàðñàí áîë òîãòîîñîí õóãàöààíä á¿õèé ë øàëãóóðûã õàíãàñàí òîõèîëäîëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýý Åâðîïûí Ǻâëºë ìºí àìëàñàí.

Áîëãàð óëñûí õóâüä åðºíõèé人 ø¿¿õèéí òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýëä ãîë àíõààðëàà òàâüæ áàéãàà. ªíººäºð Áîëãàð àâèëãàë, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýðýý äýýã¿¿ð áàéðò ÿâàà îðíû íýã. Ýíý á¿õíèéã ýñ òîîöâîë Åâðîïûí Õîëáîîíû óäèðäëàãà ò¿¿íèéã ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýõ ñîíèðõîë ä¿¿ðýí áàéãàà.

Àíõ 2003 îíû 2 ñàðûí 21-íä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ õ¿ñýëòýý ãàðãàæ áàéñàí Õîðâàò òóñ Õîëáîîíä ýëñýõ òýðã¿¿í ýýëæèíä íýð äýâøñýí óëñ. Àëáàí ¸ñíû ÿðèà õýëýëöýý 2005 îíû 3 äóãààð ñàðûí 17-íä ýõýëñýí ÷ çàðèì íýã àñóóäëààñ áîëæ õýëýëöýý õîéøëîãäñîí. Ñëîâåíèýñ õîéø Õîëáîîíä ýëññýí õóó÷èí Þãîñëàâûí õ¿ðýýíèé õî¸ð äàõü óëñ áîëîõîîð øàðãóó ¿çýæ áàéãàà. Ýäèéí çàñãèéí øàëãóóðûã òîãòâîðòîé ãýæ õýëæ áîëîõóéö çàõ çýýëèéí õàðèëöààãààðàà áàðàã ë õàíãààä áóé. Óðò õóãàöààíû õèëèéí ìàðãààíàà Ñëîâåíèòýé õàìòðààä øèéä÷èõâýë ººð òîðîõ àñóóäàë ¿ã¿é ãýæ õýëæ áîëíî. 2010-2013 îíû õîîðîíä Õîëáîîíä áàðàã ýëñ÷èõ áîëîâ óó.

Òóðêèéã ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ òóõàé àñóóäàë îëîí æèë ÿðèãäàæ áàéíà. Àíõ 1987 îíä õ¿ñýëòýý àëáàí ¸ñîîð Õîëáîîíû óäèðäëàãàä óëàìæèëæ áàéñàí áîëîâ÷ 1999 îíä íýð äýâøèã÷ îðíû ñòàòóñòàé áîëñîí. ¯íäñýí øàëãóóðóóäûã õàíãàõã¿é áàéãàà ãýæ Õîëáîîíû çàðèì íýã ãèø¿¿í óëñûí ç¿ãýýñ ø¿¿ìæëýë õ¿ðòñýýð èðñýí. Åâðîïûí Õîëáîîíä ãèø¿¿í÷ëýëòýé áàéõûí ó÷èð õîëáîãäëûã òóñ óëñûí õóâüä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ, àðä÷èëñàí èíñòèòóöèéã æèíõýíý óòãààð íü áèé áîëãîõ ÿâäàë ãýæ îëîí íèéò ¿çýæ áàéãàà. Èíãýæ ä¿ãíýõ ¿íäýñ áèé. Ó÷èð íü Òóðêèéí îäîîãèéí çàñãèéí ãàçàð Êóðä çýðýã ¿íäýñòíèé öººíõèéã ãàäóóðõäàã, ¿¿ãýýðýý öººíõèéã õ¿íäýòãýõ ¿íäñýí øàëãóóðûã õàíãàõã¿é, äýýð íü àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿íäýñ íü ãàãöõ¿¿ õ¿÷ õýðýãëýõ ãýæ îéëãîäîã, ýð¿¿äýí ø¿¿õ ÿâäàë õýâèéí ¿çýãäýë áîëñîí çýðýã ø¿¿ìæëýëä áàéíãà ºðòäºã. Ýäãýýð äîòîîä àñóóäëàà øèéäñýí òîõèîëäîëä Åâðîïûí Õîëáîî ÿðèà õýëýëöýý ýõë¿¿ëýõ ìº÷èéã òîãòîîæ áîëíî.

Ãýõäýý òýëýëòýä õàìðàãäàõàä ó÷èð áèé. Áåëîðóñ õýò àâòîðèòàð, Ìîëäàâè õýò ÿäóó, Îðîñ õýò “àéìøèãòàé” (ýäèéí çàñàã íü õýäõýí õ¿íèé ãàðò îð÷èõñîí, óëñ òºð íü òýð ÷èãýýðýý ìàôè÷ëàãäñàí äýýð íü òºðèéí ò¿øýýä íü àâèëãàëä íýâò øóâò èäýãäñýí çýðýã ¿íäñýíäýý àðä÷èëëûí òóëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä àëäàãäñàí ó÷èð G8-ààñ ãàðàõ áîëçëîî õàíãààä áóé) òóë ýäãýýð óëñûí õóâüä ãèø¿¿í÷ëýëèéí àñóóäàë íýëýýä á¿ðõýã. Õàðèí 2003 îíû Ñàðíàéí, 2004 îíû Æ¿ðæèéí õóâüñãàëûí à÷ààð Óêðàèí áîëîîä ÿðæèä áîëîìæ íýýãäýýä áóé áèëýý. Åâðîïûí Õîëáîî öààøèä Ìàêåäîíè, Áîñíèà Õåðöåãîâèíè, Ñåðáè Ìîíòåíåãðî, Àëáàíè, ªìíºä Êàâêàçèéí Àðìåíè, Àçåðáàéæàí çýðýã óëñûã ýãíýýíäýý íýãòãýõ òóõàé ÿðèãäàæ áàéãàà. Ãýõäýý îäîî ¿¿íèéã øóóä òààìàãëàõ áîëîìæ õîìñ òóë èíãýñõèéãýýä çîãñî¸.

2004 îíû 10 äóãààð ñàðûí 29-íä Åâðîïûí óëñóóäûí òºð çàñãèéí òýðã¿¿í¿¿ä “Åâðîïûí ¯íäñýí õóóëü áàéãóóëàõ òóõàé Ãýðýý”-íä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Õýðýâ ò¿¿íèéã ãèø¿¿í óëñ áîëãîí ñî¸ðõîí áàòëàõ àâààñ ºìíºõ ãýðýýí¿¿äèéí õóóëü ç¿éí ¿éë÷ëýë á¿ð ìºñºí çîãñîõ ó÷èðòàé. Õýäèéãýýð õýä õýäýí óëñ ò¿¿íèéã çàð÷ìûí õóâüä õ¿ëýýí çºâøººðººä áàéãàà áîëîâ÷ 5 äóãààð ñàðûí 29-íä Ôðàíöàä áîëñîí á¿õ íèéòèéí ñàíàë õóðààëòûí ¿ð ä¿í 54.87%-èàð “non” ãýñýí õàðèó ºãñºí áîë ò¿¿íèéã çàëãààä 6 äóãààð ñàðûí 1-íä Ãîëëàíä÷óóä 61.6%-èàð “nee” ãýñíýýð ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýý õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ýñýõ àñóóäàë ýðãýëçýý òºð¿¿ëýýä áàéíà. Öàãòàà Åâðîïûí Õîëáîîíû òóëãûí ÷óëóóã òàâèëöàæ ÿâñàí äýýðõè õî¸ð óëñ þóíû ó÷èð Íýãäñýí ¯íäñýí õóóëüòàé áîëîõ àñóóäàëä òàòãàëçñàí õàðèó ºãºâ. Óóë íü Åâðîïûí Õîëáîî õýìýýõ õ¿íèé ò¿¿õýíä áàéãààã¿é í¿ñýð á¿òöèéã áèé áîëãîñíîîð îëñîí ç¿éë áàãàã¿é. Ýíä ñàéí òàëûí òóõàé ÿðüæ áàéíà. Õîëáîîíû óëñûíõ ë áîë èðãýä õàðèëöàí âèçã¿é çîð÷èõ, Õîëáîîíû õàà ÷ ÿâñàí ñîíãóóëüä ÷ºëººòýé îðîëöîæ ñàíàë ºãºõ ýðõ íü íýýëòòýé, äýýð íü øààðäëàãàòàé áºãººä çàéëøã¿é ¿åä àëü ÷ óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí èâýýëä áàãòàæ, òóñëàìæ äýìæëýã àâàõ ãýõ ìýò.[7] Ãýõäýý èæèëòãýæ áîëäîãã¿é þì ãýæ áàñ áàéäàã. Àëèâàà óëñ ò¿ìíèé ººð õîîðîíäîî ÿëãàðàõ ãîë îíöëîã íü ¿íäýñíèé ãýñýí ñî¸ë, çàí çàíøèë õèéãýýä ò¿¿õýí óëàìæëàë ãýæ áèé. Òýãâýë Åâðîï ò¿ìíèé “íÿãòðàë” íýðòýé ø¿¿ëò¿¿ðýýð îðóóëæ, ººðñäèéí ãýñýí á¿õíýý óóñãàõûã ëàâ ë Ôðàíöûí àðä ò¿ìýí õ¿ñýõã¿é áàéãààã ñàÿûí ñàíàë õóðààëòûí ä¿í õàðóóëëàà ãýõýä õèëñäýõã¿é.

Óóë íü Õîëáîîíû ¯íäñýí õóóëèéã ïàðëàìåíòààð, àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãààð áàòëàõ ãýñýí õî¸ð çàì áèé.[8] Ãèø¿¿í óëñóóäûí äèéëýíõè îëîíõè íü ¯íäñýí õóóëèéã áàòëàõ ïðîöåññèéã ïàðëàìåíòààðàà ã¿éöýýõ ýðìýëçýë ò¿ëõ¿¿ áàéãàà. Ó÷èð íü àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãà ãýäýã õàðüöàíãóé ñàâëàãààòàé. Òîâ÷îîð õýëáýë òºð ìýäýýä ¯íäñýí õóóëèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, áàòëàõã¿éã øèéä÷èõâýë ãàðàõ ¿ð ä¿í íü íààøòàé. Õîëáîîíû ºìíº í¿¿ðýý óëàëçóóëàõã¿é ë áàéâàë ¿íäýñíèé îíöëîã ýíýý òýðýý á¿ð ÷ õàìààã¿é õýðýã. Ãýâ÷ Õîëáîîíû ¯íäñýí õóóëèéã àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãûí ä¿íãýýð ñî¸ðõîí áàòëàõààð áîëñîí çàðèì óëñ ýõíýýñýý á¿òýëã¿éòýæ áàéíà. Òîäîðõîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ ñî¸ðõîí áàòëàëòûí ¿éë ÿâöûã õ¿ñíýãòëýí õàðóóëúÿ.


Àâñòðè
2005.05.11-íä Äîîä òàíõèì áàòàëñàí. (òèéì 182, ¿ã¿é 1)
2005.05.25-íä Áóíäåñðàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 59, ¿ã¿é 3)
Áåëüãè
2005.05.19-íä ïàðëàìåíò áàòàëñàí. (òèéì 118, ¿ã¿é 18, ò¿äãýëçñýí 1)
2005.04.28-íä Ñåíàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 54, ¿ã¿é 9, ò¿äãýëçñýí1)
Êèïð
2005.06.30-íä Һ뺺ëºã÷äèéí Òàíõèì áàòàëñàí. (òèéì 30, ¿ã¿é 19, ò¿äãýëçñýí 1)
×åõ
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Äàíè
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ýñòîíè
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Ôèíëàíä
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Ôðàíö
2005.5.29-íä ÿâóóëñà ñàíàë àñóóëãûí ¿ð ä¿í òàòãàëçñàí õàðèó ºãñºí. (òèéì 45.13%, ¿ã¿é 54.87%)
Ãåðìàí
2005.05.12-íä Áóíäåñòàã áàòàëñàí. (òèéì 568, ¿ã¿é 23, ò¿äãýëçñýí 2)
Áóíäåñðàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 66, ò¿äãýëçñýí 3)
Ãðåê
2004.04.19-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 268, ¿ã¿é 17)
Óíãàð
2004.12.20-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 322, ¿ã¿é 12, ò¿äãýëçñýí 8)
Èðëàíä
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Èòàëè
2005.01.25-íä Äåïóòàòóóäûí Òàíõèì (òèéì 436, ¿ã¿é 28, ò¿äãýëçñýí 5) áà 04.06-íä Ñåíàò (òèéì 217, ¿ã¿é 16) áàòàëñàí.
Ëàòâè
2005.06.02-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí.
Ëèòâà
2004.11.11-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 84, ¿ã¿é 4, ò¿äãýëçñýí 3)
Ëþêñåìáóðã
2005.07.10-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâàãäñàí. (òèéì 56.52%, ¿ã¿é 43.48%)
Ìàëòè
2005.07.06-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 65, ¿ã¿é 0)
Íèäåðëàíä
2005.06.01-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëñàí. (òèéì 38.4%, ¿ã¿é 61.6%)
Ïîëüø
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ïîðòóãàëü
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ñëîâàê
2005.05.11-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 116, ¿ã¿é 27, ò¿äãýëçñýí 4)
Ñëîâåíè
2005.02.01-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 79, ¿ã¿é 4, ò¿äãýëçñýí 7)
Èñïàíè
2005.02.20-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâàãäñàí. (òèéì 76.73%, ¿ã¿é 17.24)
2005.04.28-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 311, ¿ã¿é 19)
2005.05.18-íä Ñåíàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 225, ¿ã¿é 6)
Øâåä
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Íýãäñýí Âàíò óëñ
Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõ àæèëëàãààã ò¿äãýëç¿¿ëñýí.

Ýõ ñóðâàëæ: http://www.unizar.es/euroconstitution/Treaties/Treaty_Const_Rat.htm

Óã íü á¿ð ýðò ãèø¿¿í óëñûí òºðèéí òýðã¿¿í íàð Íýãäìýë ¯íäñýí õóóëüòàé áîëîõûí ó÷èð õîëáîãäëûã àðä ò¿ìýíäýý óõóóëàí òàíèóëàõ, íºãºº òàëààñ ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ ÿâäàë íü ýíý Õîëáîîíû èðýýä¿éä îðøèõ ýñ îðøèõûã øèéäâýðëýõ ÷óõàë àñóóäàë òóë ò¿¿íä íýí õàðèóöëàãàòàé õàíäàõ ¸ñòîé ãýñýí ÿðèà àëáàí áîëîîä àëáàí áóñ óóëçàëòûí ¿åýð õºíäºãäºæ ë áàéëàà. Ãýâ÷ õ¿ñýí õ¿ëýýñýí ¿ð ä¿í ýñðýãýýð ãàðíà ãýäýã õàøèð òºñººëºë Åâðîïûí Õîëáîîíû Óäèðäëàãà, òýð äóíäàà åðºíõèéëºã÷ Æàê Øèðàêò áàéõã¿é áàéâ. Á¿òýëã¿é õàðèó õ¿ëýýí àâñíû äàðàà õýðýãæ¿¿ëñýí àíõíû àëõàìààðàà Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóëàâ. Çàðèì íýã ýõ ñóðâàëæ çàñãèéí ãàçàð ñîëèãäîõ íü áàéäàã ë ÿâäàë òýð äóíäàà ýíý óäààãèéí îãöðóóëàëò ¯íäñýí õóóëü áàòëàõ ïðîöåññòîé ÿìàð ÷ õàìààã¿é ìýòýýð ìýäýýëæ áàéãàà ÷ ýíý íü íýãýíò þóíààñ áîëñîí íü íýãýíò òîäîðõîé. Ǻâõºí Ôðàíö áèòãèé õýë á¿õýë á¿òýí Åâðîïûí Õîëáîîã ãàöààíä îðóóë÷èõààä áàéãàà Øèðàê ººðèéí èòãýëò õàìòðàí ç¿òãýã÷ øèíý åðºíõèé ñàéä Äîìèíèê äº Âèëëüïàíä àñàð èõ íàéäëàãà òàâüæ áàéíà. Õîëáîîíû ç¿ãýýñ äààëãàñàí àæëûã õàíãàëòã¿é õèéâ ãýñýí çýìëýë áàãàã¿é õ¿ðòýæ áàéãàà ó÷èð àðãà ÷ ¿ã¿é áèç. Íèäåðëàíäûí õóâüä òàòãàëçñàí ÿâäëûí øàëòãààí áàðàã ë íýã áîëîâ óó õýìýýí ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéíà. Åâðîïûí Õîëáîîíû óäèðäëàãûã àòãàæ áóé Èõ Áðèòàíèä ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõàä íèéò õ¿í àìûí 2/3 òàòãàëçñàí õàðèó ºã÷ ìàãàäã¿é ãýñýí óðüä÷èëñàí ñóäàëãàà ãàð÷ áàéãàà. Åð íü Õîëáîîíû ¯íäñýí çàðèì óëñ ñî¸ðõîí áàòëàõ ïðîöåññèéã ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëýõ ñàíàëòàé áàéõàä çàðèì ãèø¿¿í óëñ íü ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ñîíèðõîëòîé áàéãàà. Èéìä õýðâýý Õîëáîîíû ãèø¿¿í óëñûí 4/5 ãýðýýã ñî¸ðõîí áàòàë÷èõ àâààñ ò¿¿íèéã Åâðîïûí Ǻâëºë äàõèí àâ÷ õýëýëöýõ, øààðäëàãàòàé çàðèì íýã ººð÷ëºëòèéã îðóóëàõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Õîëáîîã õÿìðàëààñ ãàðãàõ òóõàé ñàíàë îëíîîð ãàðàõ áîëñîí. Òóõàéëáàë: 20 ãýñýí òîîíäîî õ¿ð÷ ë áàéâàë ýõíèé ãàíö íýã á¿òýëã¿éòëèéã àëãàñàí ¯íäñýí õóóëèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ãýõ ìýò. ªºðººð õýëáýë àëäààãàà çàñàõûã íü õ¿ëýýõã¿é ãýñýí ¿ã. Õýðýâ ÷èíãýâýë ýíý íü Ôðàíö áîëîîä Íèäåðëàíäûí áàéð ñóóðèéã ãàíõóóëàõ õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ óó? ßëàíãóÿà Ôðàíöàä ýë àñóóäàë õ¿íäýýð òóñâàë òýðòýý ÍÀÒÎ-ãîîñ ºðõ òóñãààðëàñàí øèãýý ãàðààä ÿâ÷èõ ìàãàäëàë áèé þó? Õîëáîîíû òºñâèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ íºëºº á¿õèé öººõºí õýäýí îðíû íýã Ôðàíöûí îðõèëò Õîëáîîíû ýäèéí çàñàãò íºëººëºõ ¿¿? Ýöýñò íü ýíý íü Õîëáîîíû çàäðàëûí óãøèë áîëîõ óó? ãýõ ìýò îëîí àñóóëò òàâèãäàæ áîëíî. Ýäãýýð íü çºâõºí òààìàã òºäèé ç¿éë òóë íýã èõ ýìçýãëýõ ç¿éëã¿é. Àñóóäàë õýðõýí ºðíºõèéã öàã õóãàöàà, óäèðäëàãûí óðàí ÷àäâàð õàðóóëàã.


[1] Àëáàí áóñààð Íýãäñýí Âàíò óëñàä “Íýãäñýí Çàõ çýýë” ãýõ íü áèé.
[2] Õàãàñ ãýõèéí ó÷èð íü òóñ õîëáîîã ÿã þó ãýæ íýðëýõ òóõàéä ñàíàëûí çºðºë人í áàéãàà áºãººä ¿çýãäëèéíõ íü òàëààñ sui generis ãýõýä áóðóóäàõã¿é áîëîâ óó.
[3] Òîäîðõîé àñóóäàëä ñàíàë íýãäýí, õàìòàðñàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã õýä õýäýí çàñãèéí ãàçðûí öîãö ãýæ îéëãîâîë çîõèíî.
[4] Óã íü Amendment, supplement ãýñýí òóñ òóñûí óòãà èëýðõèéëñýí ¿ãñ áèé. Ãýòýë ìîíãîë õýëíýý amendment ãýõèéã “íýìýëò, ººð÷ëºëò” õýìýýí èëòýä òàøààðäàã òóë çîðèóä çàëðóóëãà îðóóëñàí áîëíî.
[5] Ãóðâàí áàãàíû òóõàé ÿðüæ áàéíà.
[6] Øèíýýð ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ íü Õîëáîîíû ýäèéí çàñãààñ áàãàã¿é ÷àíãààõ áîëîâ÷ îëîí óëñûí òàâöàíä ººðèéí æèí, íºëººã èõýñãýõýä Åâðîïûí Õîëáîîíä õºø¿¿ðýã áîëîõ íü ìýäýýæ.
[7] “Stateless nations” ¸ñîîð áîë ñàéíààñ ãàäíà ñààð ç¿éëñ ¿¿ñ÷ áîëíî. Òóõàéëáàë öàãàà÷ëàã÷äûí ò¿ðëýã õ¿÷ýý àâàõ, ¿¿íòýé õîëáîãäîí ãýìò õýðýã ºñ÷ õ¿ðýýãýý òýëýõ ãýõ ìýò.
[8] Äàâõàð õýðýãëýæ áîëíî.