ǪÍ× ÌÓÕÀÌÌÅÄ ÁÀ ÇÓÐÀà ÒÎÉÐÑÎÍ ÀÑÓÓÄÀË

2005 îíû ñ¿¿ëýýð Ìîíãîë Óëñûí Ãàäààä õýðãèéí ÿàìàíä ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãàò ãàð÷ áàéõ ¿åýð õèéñýí òàíäàëò. Published in "The Mongolian Journal of Strategic Studies" 2006.01


Äàíèéí “Jyllands-Posten” ñîíèíä Àëëàõ òýíãýðèéã àðä ò¿ìýíòýé íü õîëáîæ ºãºõ àðèóí ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí çºí÷ Ìóõàììåäèéã øîã õýëáýðýýð çóðñàí 12 öóâðàëûã íèéòýëñýí ÿâäàë Àçè, Îéðõè Äîðíîäîä Áàðóóí ðóó ÷èãëýñýí õýð¿¿ëèéí àëèì øèäýõ øàëòãààí áîëñîí áèëýý. Òýãâýë ºíººäºð ýíý àëèì òýìöëèéí àëèì áîëæ Äàíè çýðýã îðíóóäûã ýñýðã¿¿öýã÷äèéí ò¿ðëýã Ýíýòõýã, Êàáóë, Øèíý Çåëàíä ìýòèéí èñëàìûí åðòºíöºä ¿åðèéí óñ àäèë õ¿÷ýý àâààä áàéíà.

Èñëàìûí ò¿¿õ÷äèéí íîòîëæ áàéãààãààð ÌÝ 571 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 20-íä Àðàáûí öºëä òºðñºí ãýõ áºãººä Ìóõàììåä ãýäýã íü “Èõýä õ¿íäýòãýãäñýí” ãýñýí óòãàòàé àæãóó. Ò¿¿íèéã òºðºõººñ ºìíº Àðàá öºëèéí ýëñíýýñ ººð þìã¿é áàéñàí áîë õ¿÷èðõýã Ìóõàììåä õ¿ì¿¿í áèåèéã îëñíîîð Ìàðîêêîãîîñ Èíä õ¿ðòýë ºðãºí óóäàì ãàçàð íóòãèéã ýçýëñýí øèíý ýçýíò ã¿ðýí, øèíý àìüäðàë, øèíý ñî¸ë èðãýíøèë áèé áîëæýý. ªºðñäèéã íü äýëõèéä íºëººëºõ áàéð ñóóðüòàé áîëãîõîä ãàãöõ¿¿ Ìóõàììåäèéí ã¿éöýòãýñýí ¿¿ðýã ÷óõàã ãýäýãò ã¿íýý èòãýæ, òýðã¿¿íýý áºõèéëãºñºí Èñëàì÷óóäûí õóâüä ò¿¿íèéã øîã ìàÿãààð ä¿ðñëýõ íü áèòãèé õýë íýðèéã íü øóóä äóóäàõààñ öýðâýäýã áàéòàë ýñðýã åðòºíöèéí íýãýí õýâëýëä ýëäâýýð øîãëîñîí íü òýâ÷èøã¿é ìóóõàé äîðîìæëîë áîëñîí ãýäýãò ýðãýëçýõ þóí. Ãýòýë 2005 îíû 10 äóãààð ñàðä Åãèïåòèéí “Dawn” ñîíèíû 17 äàõü í¿¿ðýíä Ìóõàììåäèéã øîãëîñîí ãýõ íºãºº 12 öóâðàë çóðãèéã íèéòýëñýí áàéñíûã ñýòã¿¿ë÷èä îëæ “èëð¿¿ëñýí” áàéíà. Èíãýõëýýð Ìóõàììåäèéã çºâõºí ãàäààä åðòºíöèéíõºí ë çóðæ áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã ¿¿? ãýõ óòãàòàé àñóóëò ãàð÷ èðíý. Ýíý ìàÿãààð õî¸ð åðòºíö òàëöàí áàéõ çóóð áóþó 2005 îíû 10 äóãààð ñàðûí 12-íä Èñëàìûí 11 ýë÷èí ñàéä ¿¿ñýýä áóé õóðöàäìàë áîëîí äààìæðàõ òºëºâòýé àñóóäëààð Äàíèéí Åðºíõèé ñàéä Àíäåðñ Ôîã Ðàññìóññåíòýé ÿðèà õýëýëöýý õèéõýýð ñàíàà÷èëãà ãàðãàñàí áîëîâ÷ Äàíèéí Çàñãèéí ãàçàð ò¿¿íèéã íü õ¿ëýýæ àâñàíã¿é. Ó÷èð íü ýë÷èí ñàéä íàðûí öààä ñàíàà íü Ìóõàììåäèéí çóðãèéã íèéòëýñýí ñîíèíóóäûã õóóëèéí äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõèéã “òóëãàõ” øèíæòýé áàéñàí ãýíý. ̺í îíû 10 äóãààð ñàðûí 27-íä Èñëàìûí õýä õýäýí áàéãóóëëàãà íýãäýæ ñîíèíû ðåäàêöèéã Ýð¿¿ãèéí òºðºëæñºí õóóëèéí 140 äýõ õýñýã áîëîí 266-èéí á äýõ õýñãèéã òóñ òóñ çºð÷ñºí ãýõ ¿íäýñëýëýýð öàãäààãèéí ãàçàðò ãîìäîë ãàðãàñàí áîëîâ÷ öàãäààãèéí ãàçàð õóóëü çºð÷ñºí øèíæ àëãà, íºãººòýéã¿¿ð õýðýã ¿¿ñãýõ ãîìäîë ãàðãàõûí ºìíº õýâëýí íèéòëýõ ýðõ ÷ºëºº ãýæ þó áîëîõ òàëààð ñàéòàð áîäîëöîõ õýðýãòýé ãýñýí óòãàòàé õàðèóëò ºãñíººð íºõöºë áàéäëûã óëàì õóðöàòãàæ îðõèâ. ¯¿íèéã åðºíõèéä íü Äýëõèéí Õî¸ðäóãààð äàéíààñ õîéø òîõèîæ áóé òîìîîõîí ìºðãºë人í áîëæ áàéíà ãýæ Åðºíõèé ñàéä Ðàññìóññåí îíöëîâ. ªíººäºð óóðññàí èñëàì÷óóä Äàíè, Íîðâåãè çýðýã îðíóóäûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìäóóäûã øèë äàðààëóóëàí ãàëäàæ áàéõàä (äèïëîìàòûí äàðõàí ýðõ, ýðõ ÿìáûí òóõàé ýíä ÿðèëòã¿é) Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà òýðã¿¿òýé õàìòûí íèéãýìëýã¿¿ä òýäíèé ýñðýã õÿçãààðëàëò õèéõ àðãà õýìæýý àâàõ òóõàé ìýäýãäýõ çýðãýýð àñóóäàë ¿ðãýëæèëæ áàéíà. Òýãâýë äýëõèéí äýã æóðìûã òîãòîîã÷ çàðèì íºëºº á¿õèé óëñóóä ýíý àñóóäàëä ÿìàðõóó áàéð ñóóðèíààñ õàíäàæ áàéíà âý?

ÀÍÓ. Äàíè, Àâñòðè, Ôðàíö, Ãåðìàí, Èòàëè çýðýã Åâðîïûí áóñàä îðíóóäûí ñîíèíóóä Ǻí÷ Ìóõàììåäèéã øîãëîñîí çóðãóóäèéã íèéòýëñíèéõýý òºëºº áàãàã¿é õîõèðîë àìñàæ áàéíà. Õàðèí 2006 îíû 2 äóãààð ñàðûí 7-íä “Philadelphia Inquiry” ñîíèíä óã çóðãààñ õýâëýñýí íü Åâðîïûã äýìæñýí ãýõýýñýý ÷ºëººò õýâëýëèéí çàð÷ìûã äýýäýëñýí ãýëòýé. ªíººäðèéí áàéäëààð àìåðèêò 7 ñàÿ ãàðóé èñëàì èðãýä îðøèí ñóóæ áàéãàà ÷ ¿¿íýýñ 20 îð÷èì èñëàì “áÿöõàí” ýñýðã¿¿öëèéí æàãñààë õèéñíèéã ýñ òîîöâîë ÿìàð íýãýí àñóóäàë ãàðñàíã¿é. ̺í ñîíèíä Ìóõàììåäèéí çóðãèéã íèéòýëñýí ÿâäàë íºõöºë áàéäëûã õóðöàòãàõ áóñ õàðèí ìàðãààíû ó÷èð õîëáîãäëûã òàéëáàðëàõ çîðèëãîòîé áàéñàí ãýâýë èë¿¿ ¿íýíä íèéöýõ áàéõ. Åðºíõèéëºã÷ Áóø ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ òàëààð þìóó, ýñâýë õ¿÷èðõèéëëèéã áóðóóøààõ òàë äýýð ÿìàð íýãýí ìýòãýëöýýí ¿¿ñãýõ ñîíèðõîëã¿é áàéãàà òóõàé öàãààí îðäíû àëáàíû ýòãýýä ìýäýãäýâ. Õàðèí ñåíàò Æîí Êåððè ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä áîëîí öýðãèéí áààç ðóó äàéð÷ áàéãàà ÿâäëûã ýðñ áóðóóøààñàí áàéð ñóóðüòàé áàéíà. [see Vandehei 2006: URL, A01] ̺í àìåðèêèéí Washington Post ãýõ ìýòèéí íýð íºëºº á¿õèé ñîíèíóóä Ìóõàììåäèéí çóðãóóäûã íèéòëýõýýñ òàòãàëçñàí çýðãýýñ ¿çýõýä çóðãèéã òîéðñîí õýë àì àìåðèêò õàðüöàíãóé áàãà òóñàõ õ¿÷èí ç¿éë áîëñîí ãýæ ¿çýõ ¿íäýñòýé.

Àíãëè. Åâðîïûí íºëºº á¿õèé, õàòàí õààíò Àíãëè óëñ ººðèéí áàéð ñóóðèà èëýðõèéëñýí. Òîäðóóëáàë Ǻí÷ Ìóõàììåäèéã íýãýí ñîíèíû ãàçàð øîãëîñîí ÿâäàëä á¿õýë á¿òýí Äàíèéã áóðóóòãàõ ¿íäýñëýë áîëîõã¿é ãýõ óòãàòàé ìýäýãäëèéã Èõ Áðèòàíèéí Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä Æåê Ñòðîó õèéñýí. [see Straw 2006: URL] ¯¿íèé ñàöóó òóñ óëñûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä ðóó äàéð÷ áàéãàà ÿâäëûã òàñëàí çîãñîîõ, äýýð íü äèïëîìàò áàéð áîëîí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íýý õàìãààëàõ ¿¿ðãýý óõàìñàðëàí áèåë¿¿ëýõýä õàìòðàí àæèëëàõûã çàñãèéí ãàçðóóäàä óðèàëæ áàéíà. Õýäèéãýýð òóñ çóðãèéã íèéòýëñýí ñîíèíû ýðõëýã÷ àëáàí ¸ñîîð óé÷ëàë ãóéñàí ÷ àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõèéí òóëãóóð ¿íýò ç¿éë áîëñîí õýâëýí íèéòëýõ ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàõûã òºäèéëºí ñàéøààõã¿é áàéð ñóóðüòàé áàéíà. Ýöýñò íü äýëõèéí áóñàä îðîíä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé èñëàì èðãýä øèã òàéâàí çàìààð ýñýðã¿¿öëýý èëýðõèéëýõèéí ÷óõëûã îíöëîí òýìäýãëýñýýð áàéíà.

Ôðàíö. Îéðîëöîîãîîð 5 ñàÿ îð÷èì èñëàì èðãýä àìüäàðäàã ôðàíö óëñûí Åðºíõèé ñàéä íî¸í Äîìèíèê äå Âèëëüïàí ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõèéã äýìæèõèéí ñàöóó íèéãýì äýõ ÿíç á¿ðèéí á¿ëã¿¿äèéí ñî¸ë, èòãýë ¿íýìøëèéã òîäîðõîé õýìæýýíä õ¿íäýòãýõ ¸ñòîéã öîõîí òýìäýãëýñýí áîë òóñ óëñûí ãàäààä õýðãèéí ñàéä Ôèëèïï Ä¿ñò Áëàçè õ¿÷èðõèéëýë äàâàìãàéëñàí ýñýðã¿¿öëèéí õºäºë㺺íèéã ýðñ áóðóóøààæ áàéíà. [see Gomez 2006: URL] Õàðèí Ôðàíöûí Åðºíõèéëºã÷ íî¸í Æàê Øèðàê Ýíýòõýãò òºðèéí àéë÷ëàë õèéõ ¿åýð “India today” ñîíèíä ºãñºí ÿðèëöëàãàäàà ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýõäýý:

- À: Òà øîã çóðàãíóóäòàé õîëáîãäóóëæ èõýä öýíýñýí ìýäýãäýë õèéñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ áàéäëûã çàðèì õ¿ì¿¿ñ àøèãëàæ ªðíºä áîëîí Èñëàìûí åðòºíöèéí õîîðîíä õàãàðàë ¿¿ñãýæ ìàãàäã¿é ãýæ òà ¿çýæ áàéíà óó?

- Åðºíõèéëºã÷: Óã íèéòëýëýýñ áîëæ ¿¿ññýí íºõöºë áàéäàëä ìèíèé áèå èõýä öî÷èðäîæ áàéíà. Õýâëýí íèéòëýõ ýðõ ÷ºëºº àðä÷èëëûí òóëãóóð áàãàíà òóë ìèíèé áèå ò¿¿íèéã ã¿íýý õ¿íäýòãýíý. ͺ㺺 òàëààñ õ¿í á¿ðèéí ìýäðýõ¿éã òýíöâýðòýé õ¿íäýòãýæ áàéíà. Èéì ÷ ó÷ðààñ ñî¸ë, èðãýíøë¿¿äèéí õîîðîíä ÿðèà õýëýëöýý õèéõèéã äýìæèæ áàéíà. Ýöýñò íü ýíý á¿õ ÿâäàëä õàðàìñàæ áàéíà. [India Today 2006: URL]

Ãåðìàí. Íýã òàëààñ ëàëûí åðòºíöèéí “õýò äàâðàãñàä”-ûã õàìãèéí èõýýð ø¿¿ìæèëæ, íºãºº òàëààñ õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººã õàìãèéí èõýýð õàìãààëæ áàéãàà óëñ íü ÿàõ àðãàã¿é Ãåðìàí þì. Êàíöëåð Àíãåëà Ìåðêåë èñëàìûí åðòºíöòýé ÿðèà õýëýëöýý ýõë¿¿ëýõèéã óðèàëàõûí ñàöóó õýâëýí íèéòëýõ ýðõ íü àëèâàà àðä÷èëñàí íèéãìèéí ñàëøã¿é àñïåêò áîëîõ òóë ºðíºäèéí îðíóóä ÷ ãýñýí õ¿íäýòãýë õ¿ðòýõ ¸ñòîéã öîõîí òýìäýãëýñýí. ¯¿íèéõýý íîòîëãîî áîëãîæ Ìåðêåë Ãåðìàíû ZDF òåëåâèçýä ºãñºí ÿðèëöëàãûí ¿åýð øîã çóðãóóä èñëàì÷óóäûí õóâüä äààæ äàâàøã¿é õ¿íä öîõèëò áîëñîí ãýäãèéã îéëãîæ áàéíà, ãýõäýý õ¿÷èðõèéëýë áîë ýñýðã¿¿öëýý èëýðõèéëýõ øàëãàðñàí àðãà áèø ãýñýí óòãàòàé ìýäýãäýë õèéñýí áîë [see Merkel 2006: URL] Õîëáîîíû Åðºíõèéëºã÷ Õîðñò ʸëëåð ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëºº áîë åâðîï äàõ àðä÷èëëûí ÷óõàë õýñýã, ìºí õàðèóöëàãàà óõàìñàðëàõ, áóñäûã áîëîí òýäãýýðèéí øàøèíã õ¿íäýòãýõ íü ýðõ ÷ºëººíèé õ¿ðýýíä ÿâàãäàõ ¸ñòîé áîëîâ÷ ÿìàð ÷ íºõöºë áàéäàëä õ¿÷èðõèéëýë, çàíàëõèéëëèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëîõã¿é, ãýæ ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýâ. [see Koehler 2006: URL] ̺í Ãåðìàí äàõ èñëàìûí áàéãóóëëàãóóä áîëîõ 16 á¿ëýã ʸëíä áîëñîí óóëçàëòûí äàðàà õàìòàðñàí ìýäýãäýë ãàðãàõ çàìààð øîã çóðãèéí ýñðýã òóéëøðàëûã áóðóóøààñàí áàéíà.

Îðîñ. ªðíºäèéí çàðèì íýã õýâëýëèéã ýñýðã¿¿öñýí èñëàìûí õºäºë㺺íèé àñóóäàëä ÎÕÓ èëòýä òºâèéã ñàõèñàí áàéð ñóóðèíààñ õàíäàæ áàéíà. ¯¿íèéã ÎÕÓ-ûí Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä Ñåðãåé Ëàâðîâ, Èñïàíèéí Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä Ìèãåëü Àíãåë Ìîðèòîíèñ íàðûí òýðëýñýí õàìòûí ºã¿¿ëýë áîëîí òóñ óëñûí ãàäààä ÿàìíààñ ãàðãàñàí ìýäýãäýë çýðãýýñ òºâºãã¿éõýí õàðæ áîëíî. Ò¿¿íýýñ ãîë õýñãèéã ñèéð¿¿ëáýë:

Ñ¿¿ëèéí õýäýí ºäðèéí òóðø øîã çóðàãíààñ ¿¿äýí õóðöäàæ áóé õÿìðàëààñ ÿã ÿìàðõóó ¿ð äàãàâàð ãàðàõûã óðüä÷èëàí òîîöîîëæ áîëîõóéö áîëëîî. Ãýõäýý õàìãèéí íºõºæ áàðøã¿é ãàðç òîõèîæ áàéãàà íü ýðäýíýò õ¿íèé àìü ýðñäýæ áàéãàà ÿâäàë ìºí. Ýíý á¿ãäýýñ áèä îëîí ç¿éëèéã îéëãîæ áàéãàà áºãººä èéìýðõ¿¿ òºðëèéí ìºðãºë人í öààøèä ãàçàð àâàõààñ ñýðãèéëýõýä òóñ áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà. Íýãä¿ãýýðò, ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõ íü àðä÷èëñàí íèéãìèéí òóëãóóð ¿íýò ç¿éë ìºí. Èéìýýñ àëü ÷ ñîíèíû ýðõëýã÷ þóã íèéòëýõ, þóã íèéòëýõã¿éã áèå äààí øèéäýõ ýðõòýé òóë ÿìàð ÷ óëñ õºíäëºí㺺ñ íºëººëºõ ó÷èðã¿é. Ãýâ÷ íºãºº òàëààñ ¿çâýë ñîíèíû ýðõëýã÷èä õóâèéí õàðèóöëàãà ãýæ áàéõ ¸ñòîé. ¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõýý õýðýãæ¿¿ëæ áóé õýëáýð ÿìàð òààã¿é ¿ð äàãàâàðò õ¿ðãýæ áîëîõûã ñ¿¿ëèéí ¿åä áîëæ áàéãàà ¿éë ÿâäàë õàðóóëëàà. Óëñ òºðèéí ëèäåð¿¿ä áèå áèåñèéí ñî¸ëûã õàðèëöàí õ¿íäýòãýõ ó÷èðòàé. Èéìä îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã òåððîðèçì çýðãèé㠺人í õàòãàõ ÿâäàëä õýðýãëýæ áîëîõã¿é. Õî¸ðäóãààðò, èñëàì÷óóä õýäèé ñýòãýë ñàíààíû õ¿íä íºõöºë áàéäàëä áàéãàà ÷ ¿¿ãýýð õ¿÷èðõèéëëèéã çºâòãºõ àðãàã¿é þì. Òàéâàí çàìààð ýñýðã¿¿öëýý èëýðõèéëæ áàéãàà îëîí îðîí áàéíà, òóõàéëáàë èñëàìûí ëèäåð¿¿äèéí íýã Àëè-àë-Ñèñòàíè óã íèéòëýëä õàðàìñàæ áóéãàà èëýðõèéëýõèéí ñàöóó õ¿÷èðõèéëëèéã áóðóóøààæ áàéãààãàà óëàìæèëñàí. Èéìä áèä àëèâàà ýêñòåðìèñò¿¿äèéí ÿâöóó çîðèëãîä àâòàõã¿é áàéõûã ýðìýëçýõ ¸ñòîé. Ãóðàâäóãààðò, äýýðõè ¿éë ÿâäëóóä Èðãýíøëèéí õîîðîíäûí Õîëáîî áàéãóóëàõ òóõàé Òóðê, Èñïàíèé ãàðãàñàí ñàíàà÷ëàãûã 2005 îíû 7 ñàðä ñàéøààñàí ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí äýìæëýãèéã ýðãýí ñàíàõ õýðýãòýé. Áèä ¿çýë ñóðòëûí çºð¿¿ãýýñ Õ¿éòýí äàéíûã ýõë¿¿ëñýí ãàøóóí ò¿¿õèéã óãñààòàí, øàøèí áºãººä ñî¸ëûí ìºðãºëäººíººð äàâòàõ ¸ñã¿é. Èðãýíøèë õîîðîíäûí Õîëáîî áàéãóóëàõ ÿâäàë èñëàìûí áîëîí ªðíºäèéí îðíóóäûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààíû îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãèéã öîãöëóóëàõàä ¿íýí òóñòàé áèëýý. Õàðàìñàëòàé íü õýñýã á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí øàøíû ñýäýëòýýð çîõèîí áàéãóóëæ áóé òåððîðèñò àæèëëàãàà Îðîñ, Èñïàíèéí íóòàã äýâñãýð äýýð òàñðàëòã¿é ãàðñààð áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ ìàíàé àðä ò¿ìýí øàøíû ¿çýë áîäîë, öººõºí õýäýí ôàíàòóóäûí ºìíºº àæèëëàãààã ÿëãàæ ñàëãàõòàéãàà áàéíà. ßìàð ÷ øàøèí õ¿÷èðõèéëýë, äàðàíãóéëëûã ñóðòàë÷èëäàãã¿é. Àóãàà øàøíóóä ººðñäèéí ìºí ÷àíàðûí õ¿÷ýýð õ¿÷èðõèéëëýýñ àíãèä áàéæ ÷àääàã. Èéìä òýäãýýð íü èõýä õ¿íäýòãýë õ¿ëýýõ ó÷èðòàé. Áèä ÿðèà õýëýëöýý, èõ õ¿ëöýëä õ¿ðýõ ãýñýí Äýëõèéí óëñ ò¿ìíèé ýðõýì çîðèëãîä õ¿ðýõ óëñ òºðèéí ÷èã øóãàìûã òîãòîîõîä òóñëàõ ¿¿äíýýñ ººðñäèéí íèéòëýã ¿íýò ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. [Lavrov and Moratinos 2006: URL]

̺í Îðîñûí ÃÕß-íààñ Ǻí÷ Ìóõàììåäûí øîã çóðãóóäòàé õîëáîãäóóëæ ãàðãàñàí ìýäýãäëýý𠺺ðèéí áàéð ñóóðèà èëýðõèéëñýí áàéíà:

Øîã çóðãóóäòàé õîëáîãäñîí òóéëûí òààã¿é ¿ð äàãàâàð ãàð÷ áàéãààã Ìîñêâà õ¿ëöýíã¿é àæèãëàæ áàéíà. Çàðèì îðîíä ãàäààäûí Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí ýñðýã õ¿ëýýí çºâøººðºãäºæ áîëîìã¿é õîðëîí ñ¿éòãýõ àæèëëàãàà ãàçàð àâ÷ áàéíà. Ìýäýýæ ýíý íü öààíàà ó÷èð æàíöàí, ýñâýë ñýòãýë õººðºë áàéñíààñ ¿ë øàëòãààëæ ò¿¿íèéã çºâòãºõ àðãàã¿é þì. Á¿õ òºðëèéí ýêñòåðìèñò¿¿äèéã ¿¿ññýí íºõöºë áàéäëûã õ¿íäð¿¿ëýõýýñ ñýðãèéëýõ áºãººä ìºí óãñààòíû ìºðãºë人íèéã çîõèöóóëàõàä îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã¿¿äèéí ç¿ãýýñ äýìæëýã àâàõ õýðýãòýé. Èíãýõ íü Õðèñò, Èñëàì áîëîí áóñàä øàøíû àøèã ñîíèðõîëòîé õàðøèëäàõã¿é ãýäýãò ã¿íýý íàéäàæ áàéíà. Èéìèéí òóë õóðöàäìàë áàéäëûã íàìæààõ, õàðèëöàí îéëãîëöëûã áèé áîëãîõîä Îðîñ èäýâõèòýé îðîëöîæ ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýõ áîëíî. [MFA Russia 2006: URL]

Åâðîïûí Õîëáîî. 2006 îíû 2 äóãààð ñàðûí 8-íä Òóðêèéí Åðºíõèé ñàéäûí îðëîã÷ áºãººä Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä Àáäóëëà Ãóëü, Àâñòðèéí Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä Óðñóëà Ïëàññíèê íàð øîã çóðãààñ ¿¿ññýí õóðöàäìàë áàéäëûí òàëààð ñàíàë áîäëîî ñîëèëöñîí áàéíà. [see Gul and Plassnik 2006: URL] Ñàéä íàð ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõ íü õ¿íèé ¿íäñýí ýðõ ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõèéí ñàöóó øàøíû èòãýë ¿íýìøèëä òîäîðõîé õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîéã îíöëîí òýìäýãëýâ. Åâðîïûí óëñóóäûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä ðóó á¿ä¿¿ëãýýð õàëäñàí ÿâäëûã ÿìàð ÷ íºõöºëä çºâòãºæ áîëîõã¿é áºãººä ñ¿¿ëèéí ¿åä òîõèîëäñîí ÿâäàë íü ªðíºäèéí áîëîí Èñëàìûí åðòºíöºä ÿðèà õýëýëöýý áàéãààã¿éí óðøèã ãýäãèéã ñàéä íàð õ¿ëýýí çºâøººðñºí. Xàâèåð Ñîëàíàãèéí Ñàóäè Àðàá òºâòýé Èñëàìûí áàéãóóëëàãàä õèéõ àéë÷ëàë õóðöàäìàë áàéäëûã íàìæààíà ãýäýãò èòãýæ áàéãààãàà èëýðõèéëýâ. Ñàéä Ïëàññíèê Èðãýíøèë õîîðîíäûí Õîëáîîíû äàðààãèéí ªíäºð õýìæýýíèé Óóëçàëòûã Âåíàä çîõèîí áàéãóóëàõûã ñàíàë áîëãîñîí áºãººä óã ñàíàëûã ñàéä Ãóëü òàëàðõàí õ¿ëýýæ àâñàí. ̺í òýðýýð Äàíèéí Ãàäààä Õýðãèéí ñàéä áîëîí èñëàìûí íºëºº á¿õèé ëàì õóâàðãóóäòàé ¿¿ñýí áóé õóðöàäìàë áàéäëûã íàìæààõ çîðèëãîòîé ñàíàë ñîëèëöîõ àëáàí áóñ óóëçàëòûã àâñòðèéí ãàäààä õýðãèéí ÿàìàí äýýð çîõèîí áàéãóóëàõààð óðüñàí áàéíà. [see MFA Russia 2006: URL] Åâðîïûí Êîìèññûí õóâüä ýíõèéí àðãààð ÿðèà õýëýëöýý õèéõèéã óðèàëñàí áàéð ñóóðüòàé áàéãàà, ìºí Êîìèññ îäîîãîîð Åâðîïûí Õîëáîîã òýðã¿¿ëæ áóé Àâñòðèéí áàéð ñóóðèéã ñàéøààí äýìæèæ áóéã Êîìèññûí õýâëýëèéí òºëººëºã÷ Æîõàí Ëàéäåíáåðãåð ìýäýãäñýí. Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàð ðóó õàëäñàí òîõèîëäîëä õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã çàðèì á¿ðýí ýðõèéã Åâðîïûí Õîëáîî ººðòºº àãóóëäàã òóë ÿìàð íýãýí àëõàì õèéõã¿é áàéõûã Ãèø¿¿í Óëñóóäàä ñàíóóëñàí áàéíà. 2 äóãààð ñàðûí 26-íä Ëàéäåíáåðãåð Åâðîïûí õ¿íèé ýðõèéí ¿íýò ç¿éëñèéã äýýäëýõèéí ÷óõëûã îíöëîí òýìäýãëýñýí. Ãýñýí õýäèé ÷ èñëàìûí åðòºíöòýé ÿðèà õýëýëöýý òîãòîîõ ãýñýí óäààí æèëèéí îðîëäëîãîä ñýâ ñóóëãàõ ¸ñã¿éã Áðþññåëü äýõ àëáàíû ýõ ñóðâàëæ ìýäýãäñýí áàéíà.

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà. Äýëõèéí De facto Çàñãèéí ãàçðûí òýðã¿¿í Êîôè Àííàí ¿¿ññýí íºõöºë áàéäàëòàé õîëáîãäóóëàí Èñëàìûí åðòºíöèéí òàëä “õàíäòàé” ìýäýãäýë õèéñýí. Ýíý òóõàé: Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Äàíèéí ñîíèíû íèéòëýëòýé õîëáîãäóóëàí ¿¿ñýýä áóé ìºðãºë人íèéã àíõààðàëäàà àâñàí. Õýâëýí íèéòëýõ ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõèéí òóëä øàøíû èòãýë ¿íýìøèë áîëîí íîìëîëûã õ¿íäýòãýõ ó÷èðòàéã îíöëîâ. ̺í ýíõèéí çàìààð ÿðèà õýëýëöýý, õàðèëöàí îéëãîëöëûã áèé áîëãîõ çàìààð ¿íýìøèë, ñî¸ë, óëàìæëàëûí õóâüä ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé àðä ò¿ìíèé ¿ë îéëãîëöîë, ñºðãºë人íèéã àðèëãàõ ¸ñòîé ãýäýãò ã¿íýý èòãýæ áóéã èëýðõèéëñýí õýìýýí ò¿¿íèé õýâëýëèéí òºëººëºã÷ ìýäýãäñýí. [see Annan 2006: URL] Ãýõäýý ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, Èñëàìûí Áàãà õóðëûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, Íèéòëýã Àþóëã¿éí áà ãàäààä áîäëîãûí Äýýä Һ뺺ëºã÷ íàðûí ãàðãàñàí Õàìòàðñàí ìýäýãäýëä: Áèä ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõèéã á¿ðíýý (“fully” ãýäýã ¿ãíèé äîîãóóð ÿã èíãýæ çóðñàí áàéãàà) äýìæèõ áîëíî ãýñýí ºã¿¿ëáýð áàéãààã ñàíóóøòàé. [see UN and OIC Joint Statement 2006: URL]

Äýýðõè óëñóóä, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãóóäûí áàéð ñóóðèéã òàíäàõàä åðºíõèé人 õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººã àðä÷èëëûí òóëãóóð ¿íäýñ, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ÿâäëûã õ¿íèé ñàëøã¿é ýðõ áîëîõûõ íü õóâüä òýäãýýðèéã “äàðõàëñàí” áàéð ñóóðüòàé áàéíà ãýæ ä¿ãíýæ áîëîõîîð áàéíà. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ äàðõëààãààð äóëäóéäàæ èñëàìûí øàøíû èòãýë ¿íýìøèë, ñ¿ñýã áèøðýëèéã ¿ã¿éñãýæ áàéãàà õýðýã áèø ãýäýãò ñóäëàà÷ ìèíèé áèå ã¿íýý èòãýæ áàéíà. Èéìä àñóóäëûí õóâü çàÿàíä öàã õóãàöàà, ëèäåð¿¿äèéí ÷àäâàð ãýõýýñýý îëîí óëñûí õ¿é õàìòëàãóóä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ìàãàäëàëòàéã ýíä òýìäýãëýõýä èë¿¿äýõã¿é áóéçàà.


Gomez, Edward M. 2006: Washington Post, February 3, http://
www.sfgate.com/cgi-bin/blogs/sfgate/category?blogid=15&cat=385

Interview by M. Jacques Chirac, President of the Republic, to India Today.
2006: Paris, 17 February: http://www.diplomatie.gouv.fr/actu/ bulletin.gb.asp?liste=20060217.gb.html

Interview of Foreign Secretary Jack Straw: Danish newspaper Cartoons, (05/02/06)http://www.fco.gov.uk/servlet/
Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ ShowPage&c=Page&cid=1007029391638&a=KArticle&aid=
1138869253232
Joint Press Communiqué on the Most Recent Contacts between Foreign
Ministers Abdullah Gul and Ursula Plassik, 09.02.2006: http:// www.eu2006.at/en/News/Press_Releases/February/
0802palssnikg__l.html

Joint statement of Russian foreign minister S.Lavrov and Spanish
Foreign Minister Miguel Angel Moratinos on Muslim Protests, 2006:
http://www.russianembassy.org.za/statements/text/feb06/lavrov-
ministero-espanol.html

Joint statement of United Nations Secretary-General, Secretary of Islamic
Conference and High Representative of Common foreign and Security
Policy on Cartoon Controversy, 2006: ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/
pressData/en/declarations/88344.pdf

Official statement of Ministry of Foreign Affairs of Russia on Cartoon
Controversy, 2006: http://www.russianembassy.org.za/statements/
text/feb06/mfa-mohamed.html

Plassnik invites Danish Foreign Minister and Muslim Clerics to the Foreign
Ministry, Thursday, 16/02/2006: http://www.eu2006.at/en/News/ Press_Releases/February/1602Religionsgemeinschaften.html

Statement of Federal Chancellor Angela Merkel on Danish Cartoon
Controversy, 2006: http://www.germany-info.org/relaunch/politics/ new/pol_Merkel_Muslim_dialogue_2_2006.html

Statement of Federal President Horst Koehler on Danish Cartoon
Controversy, 2006: http://www.germany-info.org/relaunch/info/ publications/week/2006/060210/politics3.html

Statement of United Nations Secretary-General Kofi Annan on Caricature
Conflicts, 2006: http://www.un.org/apps/news/
story.asp?NewsID=17370&Cr=&Cr1=

Vandehei, Jim 2006: Washington Post, February 9:http://
www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/02/08/
AR2006020801062.html

ÔÐÀÍÖÛÍ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄËÛà ÕÀÍÃÀÕ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ

2006.04.12-íû ºäºð ÌÓÈÑ-ä çîõèîãäñîí îëîí óëñûí àþóëã¿é áàéäëûí ñåìèíàðûí ¿åýð Ìîíãîë äàõ Ôðàíöûí ÝÑß-íû öýðãèéí àòòàøå Ôðåäåðèê Êàíñèðûí òàâüñàí ýíýõ¿¿ èëòãýëèéã îð÷óóëàõ "õ¿íäòýé äààëãàâàð" íàäàä îíîãäñîí áºãººä ò¿¿íèéãýý Ñòðàòåãè Ñóäëàë ñýòã¿¿ëèéí 2006.01 äóãààðò íèéòë¿¿ëñýí áîëíî.



Ìèíèé áèå ýíýõ¿¿ èëòãýëýýðýý “ÿã òèéì” ãýæ ÿìàð íýãýí ç¿éëä ÷èãëýí ÿâöóóðàëã¿éãýýð àþóëã¿é áàéäëûí ñàëáàð äàõ ôðàíöûí äèïëîìàò àæèëëàãààíû îðîëöîîíû åðºíõèé õ¿ðýý áóþó ººðººð õýëáýë ÷èíãýõ òîõèîëäîëä ôðàíöûí äèïëîìàò÷èä ººðñäèéí ¿çýë ñàíààã õàìãààëàõäàà áàðèìòëàõ ñòðàòåãèéí çîðèëòóóäûã òà á¿õýíä òàíèëöóóëàõûã çîðüñîí áîëíî.

Þóíû ºìíº Åâðîï ðóó ÷èãëýæ áàéñàí öýðãèéí çàíàëõèéëýë óë ìºðã¿é áîëñîí ãýäãèéã ìýäýõ ¸ñòîé. Ýíý íü àðä÷èëñàí îðíóóä öààøèä íýãäìýë, ñàëàíãèä áºãººä òàë á¿ðèéí çýðýã çàíàëõèéëëèéí õýëáýð¿¿äèéã çàéëøã¿é òàíèõ ¸ñòîé ãýñýí ìýäðýìæèéã ºãñºí áîëíî.

Ýäãýýð çàíàëõèéëýë íü õèë õÿçãààðã¿é áºãººä ¿éë àæèëëàãààíû øèíý õýëáýðýýð õýðýãæäýãã¿é ãýâýë ýíý íü õýò ºðººñãºë þì. Òýðýýð ºíäºð õºãæèë á¿õèé íèéãýìä ÷ ãýñýí ººðñäèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ÷àäâàðòàé ãýäãýý íîòëîí õàðóóëñàí. Òóõàéëáàë 2001 îíû 9-ð ñàðûí 11-íèé õýðýã ÿâäàë óëñóóäûí ººðèé㺺 õàìãààëàõ ÷àäâàð èëýðõèé ñóë áàéãààã õàðóóëñàí. Ò¿¿í÷ëýí òýäãýýð íü óëñóóä çàíàëõèéëýëä óë ñóóðüòàé õàíäàõ õýðýãòýé ãýäãèéã ÿðèàíã¿é íîòîëñîí áèëýý.

ͺ㺺òýéã¿¿ð öºìèéí, ðåíòãåíèé, áàêòåðëîãèéí áîëîí õèìèéí çýðýã ¿é îëíîîð õºíººõ çýâñýã äýëãýð¿¿ëýõ ÿâäàë, õ¿í, çýâñýã, õàð òàìõèíû íàéìàà áîëîí áóñàä òºðëèéí õóäàëäàà, êèáåð òåððîðèçì çýðã¿¿ä íü ôðàíö áîëîí áóñàä óëñóóäàä ýðñäýë äàãóóëæ áàéõ òóë öààøèä àþóëã¿é áàéäëàà íýãäìýë áºãººä ãëîáàëü àãóóëãààð òîìú¸îëîõ õýðýãòýé áàéíà.

Ýíý õ¿ðýýíä ôðàíö óëñ ñòðàòåãèéí 3 çîðèëãûã òîãòîîãîîä áàéíà.

Ìèíèé ¿çýæ áóéãààð ýí òýðã¿¿íèé çîðèëò íü:

1. Îëîí óëñûí òîãòâîðòîé îð÷èíã á¿ðýëä¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

Ôðàíö óëñ àðä÷èëñàí îðîí áîëîõûíõîî õóâüä îëîí óëñûí òàâöàíä õ¿ì¿¿íëýã ýíýðýíã¿é áºãººä óëàì á¿ð íýãäìýë äýëõèéí ¿çýë ñàíààã õºõè¿ëýí äýìæèõèéã çîðüæ áàéíà. Òýðõ¿¿ íýãäìýë áàéäàë íü óëñóóäûí õîîðîíä õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã àøèã ñîíèðõëûã òîäîðõîéëîõ áóþó ò¿¿íèéã ýí òýðã¿¿íä áîäîëöîæ ¿çýõèéí èëýðõèéëýë áîëäîã. Ãýâ÷ ôðàíö óëñ õýò áàÿíààñ ¿ãýýã¿é ÿäóó õ¿ðòýëõ á¿õèé ë óëñóóäûí íýãäìýë áàéäëûã õàíãàõ ÿâäëûã õºõè¿ëýí äýìæèõèéã õ¿ñ÷ áàéíà. ¯íýõýýð ÷ ¿ëýìæ ÿäóóðàë íü áèäýíä í¿¿ðëýýä áóé áîäèò àþóë áîëîîä áàéãàà áèëýý.

Èéì ÷ ó÷ðààñ ôðàíö óëñ íýãäìýë áºãººä õ¿÷èðõýã åâðîïûã öîãöëóóëàõ ¿éëñýä ãàð áèå îðîëöîæ áàéíà. ̺í òýðýýð òðàíñàòëàíòèêèéí íýãäìýë áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð ÍÀÒÎ-èéí äýðãýä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

Ýöýñò íü ýíõ òàéâíûã ñàõèí õàìãààëàõ ãýäýã íü îëîí óëñûí òåððîðèçìòýé òýìöýõ ãýäýãòýé àãààð íýã áîëæ áàéíà. Ôðàíö àëü õýäèéí òåððîðèçìûí ñ¿ëæýýíèé áàé áîëñîí. Òýðýýð îëîí óëñûí òåððîðèçìòýé òýìöýõ ÿâäëûã ýí òýðã¿¿íèé ÷èãëýë áîëãîîä áàéãàà áèëýý.

Ñòðàòåãèéí 2 äàõ çîðèëò íü:

2. Õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ñàõèí áèåë¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

Ýíõ òàéâíûã ñàõèí õàìãààëàõàä ôðàíö óëñ ÿìàãò áýëýí (õ¿ñýë) áàéäàã. Ò¿¿íèéõýý íîòîëãîî áîëãîæ îëîí óëñûí á¿òöèéí õ¿ðýýíä õî¸ð áîëîí á¿ñèéí õýìæýýíä áàéãóóëñàí ãýðýýãýýð õýä õýäýí ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí áîëíî.

Òóõàéëáàë ôðàíö óëñ Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Àþóëã¿éí Ǻâëºëèéí áàéíãûí ãèø¿¿í áºãººä òýð õ¿ðýýíä àëèâàà õÿìðàë ãàðàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí ýíõ òàéâàíä íºëººëæ áóé çàíàëõèéëëèéã áàãàñãàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.

Ò¿¿í÷ëýí ôðàíö óëñ åâðîïûí àþóëã¿éí áºãººä áàòëàí õàìãààëàõ áîäëîãîä èäýâõèòýé îðîëöäîã. Òýð ìºí ÍÀÒÎ-òàé õîëáîîòîé. Ýäãýýð õî¸ð õ¿ðýýíä ôðàíö óëñ ººðèéí õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý òóóøòàé áèåë¿¿ëæ, çàð÷ìàà ¸ñ÷ëîí áàðèìòàëäàã.

̺í ò¿¿í÷ëýí ôðàíö óëñ áàòëàí õàìãààëàõ áîëîí õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð ÷àíä ¿¿ðýã ¿¿ñãýæ áóé õî¸ð òàëûí õýëýëöýýð¿¿äèéã áàéãóóëñàí. Ýäãýýð õýëýëöýýð¿¿ä íü õýä õýäýí óëñòàé òîãòîîñîí ò¿¿õ, ñî¸ë, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàà õîëáîîíû ¿ð äàãàâàðòàé øóóä õàìààðàëòàé. Òýäãýýð íü íýãäìýë áàéäëûí ÷àíä èëýðõèéëýë áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí òýäãýýð íü äýýðõè óëñóóäûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä øààðäëàãàòàé ò¿ðãýí áºãººä ¿ð íºëººòýé øèéäýë áîëîõ ó÷èðòàé.

ªºðñäèéí ¿çýë ñàíààíûõàà äàãóó õóâü òàâèëàíãèéí íýãýí èæèë öàäèãò óëñóóäûí õ¿ðýýíä á¿ñèéí øèéäëèéã ýðýëõèéëýõýä ôðàíö óëñ èäýâõè ñàíàà÷ëàãà ãàðãàæ áàéãàà áºãººä òóõàéëáàë “Àôðèêèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ áóþó ýíõ òàéâíûã õàíãàõ” ¿éë àæèëëàãààã ñàíàà÷ëàí õºãæ¿¿ëæ áàéíà.

Ôðàíöûí ñòðàòåãèéí 3 äàõ çîðèëò íü:

3. ªºðèéí àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõ ÿâäàë áîëíî.

Ýíý íü ôðàíö óëñ ººðèéí õàðúÿàëàãäàæ áóé õîëáîîòíóóäòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîí øèéäâýð ãàðãàõäàà ¿íäýñíèé ººðòºº çàñàõ ýðõèéã õàäãàëàõ çàìààð îëîí óëñûí òàâöàí äýý𠺺ðèéí íºëººëëèéí ÷àäàâõèéã ñàõèí õàìãààëàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà ãýñýí ¿ã.

Ýíý íü ìºí ôðàíö óëñ ººðèéí àìèí ÷óõàë, ñòðàòåãèéí áîëîí ÷àäàâõèéí çýðýã àøèã ñîíèðõëóóäûã îëîí óëñûí òàâöàíä ýí òýðã¿¿íä áàéëãàõûã áîäîëöîæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Òýð íü àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëñ áîëîí á¿õ íèéòèéí ¸ñ ñóðòàõóóíûã õºõè¿ëýí äýìæèõ ãýñýí õ¿ñýë çîðèã äýýð òóëãóóðëàæ áàéíà.

Ôðàíöûí àøèã ñîíèðõîë ãýæ þó âý?

Àìèí ÷óõàë àøèã ñîíèðõîë ãýäýãò íóòàã äýâñãýðèéí (àãààðûí áîëîí äàëàéí) á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàäãàëàõ, ººðèéí á¿ðýí ýðõèéã ÷ºëººòýé õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõèéã õàäãàëàõ áîëîí õ¿í àìàà õàìãààëàõ (òóõàéëáàë èðãýíèé õàðúÿàëëààñ íü õàñàõ ãýõ ìýò) çýðãèéã îéëãîíî.

Ñòðàòåãèéí àøèã ñîíèðõîë ãýäãèéã åâðîï òèâ áîëîí ò¿¿íòýé õèë çàëãàà á¿ñýä ýíõ òàéâíûã ñàõèóëàõ, ìºí ò¿¿í÷ëýí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààí äàõ îíö ÷óõàë áàéð, íººö àøèãëàëò áîëîí ÷ºëººò ñîëèëöîîã õàäãàëàõ çýðýã ç¿éëñ á¿ðä¿¿ëíý.

Ýöýñò íü ÷àäàâõèéí àøèã ñîíèðõîë ãýäýã íü äýëõèéí õýìæýýíä õ¿ëýýõ ôðàíöûí õàðèóöëàãà, ͯÁ-ûí Àþóëã¿éí Ǻâëºëèéí õ¿ðýýí äýõ ò¿¿íèé áàéíãûí ãèø¿¿íèé ñòàòóñ áîëîí öºìèéí çýâñýã ýçýìøèæ áóé çýðýãòýé íü õîëáîãäîíî.

Èíãýýä ôðàíöûí ñòðàòåãèéí 3 çîðèëò íü:

- Îëîí óëñûí òîãòâîðòîé îð÷èíã á¿ðýëä¿¿ëýõ
- Õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ñàõèí áèåë¿¿ëýõ
- ªºðèéí àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõ

çýðã¿¿ä áîëíî.

Ìèíèé ¿çýæ áóéãààð äèïëîìàò÷èä ººðñäèéí ç¿ãýýñ ýäãýýð çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ò¿ëõ¿¿ àíõààðàí àæèëëàõ ¸ñòîé áîëîâ óó.

Àíõààðàë òàâüñàí òà á¿õýíä òàëàðõàë èëýðõèéëüå.

ÅÂÐÎÏÛÍ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÕÝÒÈÉÍ ÒªËªÂ: ǯ¯Í ÒÈÉØ ×ÈÃËÝÑÝÍ ÒÝËÝËÒ ÕÈÉÃÝÝÄ ¯ÍÄÑÝÍ ÕÓÓËÈÉÍ ÃÝÐÝÝÍÈÉ ÀÑÓÓÄÀËÄ

Officially published in The Mongolian Journal of Strategic Studies 2005.03



1. Ò¿¿õ ñºõâºë

Åâðîïîîð íýã òàðñàí ¿íäýñòí¿¿äèéã íýãòãýí íýãýí äýýâýð äîð îðóóëàõ ãýñýí îðîëäëîãî Àðèóí Ðîìûí áîëîîä ôðàíêóóäûí Øàðëüìàíû ýçýíò ã¿ðíýýñ ýõëýëòýé àæãóó. ªðãºí óóäàì ãàçàð íóòàãò òîãòîîñîí òýäíèé íî¸ðõîë çóóí çóóíààð òîîëîãäîõ íàñòàé áàéëàà. ̺í ñàíààðõëûã 1800 îíû ýõýýð Íàïîëåîí, 1940-ººä îí õàâüöàà Ãåðìàí àæèë õýðýã áîëãîõîîð äàõèí õ¿÷èëæ áàéñàí àâ÷ ñàíàñàíäàà õ¿ð÷ ÷àäààã¿é. Ó÷ðûã ëàâøðóóëáàë õýë, ñî¸ëûí õóâüä áàãàã¿é ÿëãààòàé, äýýð íü õàðèëöàí õàìààðàëä /interdependence/ áýëýí áóñ áàéñàí óëñ ò¿ìíèéã àòãàõ îðîëäëîãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä öýðãèéí îðîëöîîã ãîëëîí àøèãëàæ áàéñàí ÿâäàë òîãòâîðã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýæ ýöýñòýý á¿òýëã¿éòýëä õ¿ðãýñýí íü ò¿¿õýí ¿íýí. Òýãâýë õàìòûí àæèëëàãàà, ýðõ òýãø ãèø¿¿í÷ëýëä ñóóðèëñàí ýíõèéí çàìààð Åâðîïûã íýãòãýõ ýõíèé îðîëäëîãûã ïàñèôèñò ¿çýëòýí Âèêòîð Õþãî íàðûí õ¿ì¿¿ñ 1851 îíä ñýäýæ áàéâ.

Àóãàà óäèðäàã÷äèéí íóóö õóéâàëäààíû ¿ë îéëãîëöëîîñ ¿¿äýí ãàðàõäàà ç¿éðëýøã¿é õîõèðîë àâ÷èðñàí Äýëõèéí II-ð äàéíû äàðàà Íýãäñýí Õîëáîîã áàéãóóëàõ çàìààð áàëãàñ áîëñîí åâðîïûã äàõèí ñýðãýýõ, íºãºº òàëààñ èéìýðõ¿¿ òºðëèéí äàéí äàõèí ãàðàõ áîëîìæèéã õààõ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çýë ñàíàà õ¿÷òýé ãàçàð àâ÷ áàéëàà. Õºðºí㺠ìºíãºã¿éí óëìààñ áîäîæ ñýòãýõýýñ öààøã¿é áàéñàí ýíý ¿åèéã ÀÍÓ èðýýä¿éä ººðò ¿ð ä¿íãýý ºãºõººð àøèãëàæ óëìààð áîäèò ¿ð ä¿í áîëãîñîí íü õîæìîî Ìàðøàëëûí òºëºâëºãºº ãýæ ò¿¿õíýý íýðëýãäñýí äàéíû óðøãààð ÿäàð÷ ñóëüäñàí ýäèéí çàñàãòàé, ò¿¿õèé ýäèéí íººöã¿é áîëñîí Åâðîïò òóñëàõ òóõàé òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Æîðæ Ìàðøàëëûí ñàíàà áàéëàà. Èéíõ¿¿ Ãåðìàí (áàðóóí), Ôðàíö, Èòàëè, Áåëüãè, Íèäåðëàíä, Ëþêñåìáóðã (BENELUX) çýðýã îðíóóä Åâðîïûí Ãàí, Í¿¿ðñíèé Õàìòûí Íèéãýìëýãèéã áàéãóóëàâ.

Àíõíû á¿ðýí Õîëáîî Åâðîïûí Ýäèéí çàñãèéí Õàìòûí Íèéãýìëýã[1] íýðòýéãýýð 1957 îíä áàòëàãäàæ, 1958 îíû 1 ñàðûí 1-íýýñ õýðýãæèæ ýõýëñýí Ðîìûí ãýðýýãýýð áàéãóóëàãäñàí áºãººä ýíý íü õîæìîî ºíººãèéí Åâðîïûí Õîëáîîíû “àíõäàã÷ áàãàíà” áîëñîí Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã áîëæ íýðýý ººð÷èëñºí. Åâðîïûí Õîëáîî àíõàíäàà õóäàëäààíû àñóóäëààð îðîëäîæ áàéñàí áîë ÿâààíäàà óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí íºõºðëºëä ò¿ëõ¿¿ àíõààðàí ¿éë àæèëëàãààãàà ò¿¿íä õàíäóóëàõ áîëæýý.

2. Åâðîïûí Õîëáîîíû ºíººãèéí ñòàòóñ

ªíººäºð Åâðîïûí Õîëáîî íü 25 óëñûã ýãíýýíäýý íýãòãýñýí, õàãàñ[2] çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí, õàãàñ supra-national[3] áàéãóóëëàãà áîëñîí. Ýë áàéãóóëëàãà íü Õîëáîî ãýõ íýðýýð Åâðîïûí Õîëáîîíû Ãýðýýãýýð (Ìààñòðèõòèéí ãýðýý) áàéãóóëàãäñàí áºãººä òóñ á¿ðíýý ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé Åâðîïûí Õîëáîîíû Ǻâëºë, Åâðîïûí Ïàðëàìåíò, Åâðîïûí Êîìèññ, Ø¿¿õ ãýñýí 4 ãîë èíñòèòóöòàé. Õîëáîî íü ýäèéí çàñàã, ãàäààä áîëîîä áàòëàí õàìãààëàõ çýðýã áîäëîãûí á¿õèé ë ñàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àâ÷ ýðõ õýìæýý áîäëîãûí ñàëáàð á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäãûã çîðèóä òýìäýãëýå. Ãèø¿¿í óëñóóäàä øèëæ¿¿ëñýí ýðõýýñ õàìààðàí Åâðîïûí Õîëáîî íü ôåäåðàöè (ìºíãº, õºäºº àæ àõóé, õóäàëäàà, áàéãàëü îð÷íû áîäëîãî), êîíôåäåðàöè (íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî, äîòîîä õýðýã), îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà (ãàäààä áîäëîãî) øèíæèéã íýãýí çýðýã ººðòºº àãóóëæ áàéãàà. Áîäëîãûí ñàëáàðò æèí äàðàõ ººð íýãýí ç¿éë áîë íýãäñýí ìºíãºí òýìäýãòèéí àñóóäàë þì. Îäîîãîîð ãèø¿¿í 25 óëñûí 12 íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí õýäèé ÷ ýäãýýð óëñûí ¿íäñýí ìºíãºí òýìäýãòèéí ã¿éëãýý îäîî õýð íü çîãñîëòã¿é ýðãýëäýæ áàéãàà.

3. Õîëáîîíû õóóëü, ýðõèéí ¿íäýñ

Ñ¿¿ëä ãàðñàí íýã íü ºìíºõ人 íýìýëò, ººð÷ëºëò[4] îðóóëàõ çàìààð îëîí æèëèéí òóðø ººð÷ëºãäñººð èðñýí ãèø¿¿í óëñóóäûí õîîðîíä õýì õýìæýý òîãòîîñîí õýä õýäýí öóâðàë áàðèìò áè÷ãýýñ Õîëáîîíû õóóëü ç¿éí ñèñòåì òîãòîíî. Ýäãýýðèéí àíõäàã÷ áîëñîí Ïàðèñûí Ãýðýýã 1951 îíä áàòëàæ, ò¿¿íèéãýý 1952 îíû 7 ñàðä õóóëèéí ¿éë÷ëýëä îðóóëñàí ÷ óäàëã¿é ò¿¿íèé õóóëü ç¿éí ¿éë÷ëýëèéã çîãñîîæ, ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéã íü ººð áóñàä ãýðýýãýýð çàäàëñàí. Òýãâýë îäîî õýð ¿éë÷èëæ áóé 1957 îíû Ðîìûí ãýðýýíä îðóóëñàí õàìãèéí òîì ººð÷ëºëòèéã 1992 îíû Ìààñòðèõòèéí ãýðýýãýýð îðóóëæ ºãñºí áà ÿìàð ÷ áàéñàí øèíý ¯íäñýí õóóëü áàòëàãäòàë ò¿¿íèé à÷ õîëáîãäîë áóóðàõã¿é íü òîäîðõîé. Ðîìûí ãýðýýíèé ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó ò¿¿íä îðóóëñàí îéðûí íýìýëò áîë 2004 îíû 5 ñàðûí 1-íä áàòàëñàí Íýãäýí îðîõ òóõàé ãýðýý þì.

4. Õîëáîîí äàõ Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã

Åâðîïûí Õîëáîî áàéãóóëàãäàõààñ ºìíºõ ãèø¿¿í óëñóóäûí íýãäëèéã Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã ãýäýã áàéâ. ªíººäºð ýë íýð òîìú¸î à÷ õîëáîãäëîî àëäààã¿é ÷ àðàé ººð óòãààð õýðýãëýãäýæ áàéõ þì. Þóíû ºìíº Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã íü Åâðîïûí Õîëáîîíû ãóðâàí ãîë áàãàíû íýã áºãººä supra-national èíñòèòóöèóäûí òýðã¿¿í çîðèëòóóäûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Õàðèí ¿ëäñýí áàãàíóóä áîëîõ Íèéòëýã Ãàäààä áà Àþóëã¿éí áîäëîãî, Ãýìò õýðãèéí àñóóäëààðõè Ø¿¿õ-öàãäààãèéí Õàìòûí àæèëëàãàà çýðýã íü çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí á¿ëã¿¿äýä õàìààðíà. Èõýíõè õ¿ì¿¿ñ Åâðîïûí Õîëáîîã Åâðîïûí Õàìòûí Íèéãýìëýã ãýæ îéëãîäîã, ÿðüäàã. ¯¿íèéã õîëüæ õóòãàõã¿éí ¿¿äíýýñ áÿöõàí òîäðóóëãà õèéõýä Õàìòûí Íèéãýìëýã íü Åâðîïûí èíñòèòóòóóäûã áàãòààñàí áîäèò áàéãóóëëàãà (Åâðîïàðëàìåíò, Åâðîïûí Õîëáîîíû Ǻâëºë, Åâðîïûí Êîìèññ, Ø¿¿õ) áîë Åâðîïûí Õîëáîî ãýäýãò åðºíõèéä íü óëñóóäûí íýãäëèéã îéëãîâîë çîõèíî. Õýðýâ øèíý Åâðîïûí ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýý ñî¸ðõîí áàòëàãäâàë ýíýõ¿¿ äàâõàðäàë[5] àðèëàõ áºãººä Õàìòûí Íèéãýìëýãèéí á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãàà áîëîîä õóóëü ç¿éí áàéäëûã Åâðîïûí Õîëáîîíä øèíãýýõ áîëîëöîîã îëãîõ þì.

5. Åâðîïûí Õîëáîîíû òóëãàìäñàí àñóóäëóóä

Òóñ Õîëáîîíû øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäëûí õ¿ðýý óëàì á¿ð òýëñýýð áàéãàà. ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýýã áàòëàõ ýñâýë öóöëàõ; Õîëáîîíû òýëýëò; Òîãòâîðòîé Õºãæëèéí Ïàêò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò; Íèéòëýã õºäºº àæ àõóéí áîäëîãûã äàõèí õÿíàõ çýðýã íü øóóðõàé àæèëëàãàà, çîõèñòîé øèéäýë õ¿ëýýæ áóé áºãººä ýäãýýðýýñ ýõíèé õî¸ð íü èä ÿðèãäàæ áóé. Åâðîïûí Õîëáîî íü ýöñèéí áóþó 2004 îíû 12-ð ñàðûí áàéäëààð ãàçàð íóòãèéí õóâüä 3.892.685 êì2, õ¿í àìûí áàéäëààð 460 ñàÿ îð÷èìä õ¿ðýýä áàéãàà. Ýíý íü ãàçàð íóòãèéí õýìæýýãýýð äýëõèéä äîëîîä, õ¿í àìûí õýìæýýãýýð Õÿòàä, Ýíýòõýãèéí äàðàà îðíî ãýñýí ¿ã. Åâðîïûí Õîëáîî íü øèíý ãèø¿¿äýýð ýãíýýãýý òýëæ, äîòîîäûí èíòåãðàö÷èëëûã ã¿íçãèéð¿¿ëæ óëìàà𠺺ðèéí áàéð ñóóðèéã óëàì á¿ð áýõæ¿¿ëýõ àñóóäàëä îíöãîé àíõààð÷ èðñíýýð õýäýí æèëèéí í¿¿ðèéã ¿çýæ áàéíà. Ò¿¿õ ñºõâºë ç¿¿íèé èíòåãðàöèéí óãøèë Êîììóíèñò ñèñòåì íóðæ, Ǻâëºëò Õîëáîîò óëñ çàäàð÷ óëìààð Åâðîï òèâä òóñãààð òîãòíîñîí øèíý óëñóóä ¿¿ññýíòýé õîëáîãäîíî. Åâðîïûí Õîëáîîíä ýëñýõ íü ýäãýýð îðíóóäûí õóâüä íýãäýæ õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ çàð÷èìä ñóóðèëñàí àðä÷èëñàí ñèñòåìèéã öîãöëóóëàõ, õî¸ðäîæ òºëºâëºãººò êîììóíèñò òîãòîëöîîíîîñ ãàð÷ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä øèëæèõ øèëæèëòèéí ¿åèéã äàâàí òóóëàõàä äýìæëýã àâàõ ÿâäàë áàéâ. Òýãâýë ºíººäºð Åâðîïûí Õîëáîîíä Òºâ áîëîîä Ç¿¿í Åâðîïîîñ (õóó÷èí êîììóíèñò îðíóóä) ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ ¿íäñýí 4 øàëãóóðûã òîãòîîãîîä áàéãàà. Ýäãýýð íü:

· óëñ òºðèéí õ¿ðýýíä àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõ, õóóëü äýýäëýõ ¸ñûã áàòàëãààòàé õàíãàõ òîãòâîðòîé èíñòèòóöèòàé áàéõ;

· ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä çàõ çýýëèéí òîãòîëöîî òºëºâøñºí áàéõ;

· Åâðîïûí Õîëáîîòîé íÿãò õàìòðàí àæèëëàõäàà ò¿¿íèé óëñ òºð, ýäèéí çàñàã áîëîí ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõ

· ¿íäýñòíèéõýý öººíõèéã õ¿íäýòãýõ ãýõ çýðã¿¿ä áîëíî.

2002 îíîîñ ýõë¿¿ëñýí òàâ äàõü òýëýëòèéíõýý ¿ð ä¿íã 2004 îíû 5 ñàðûí 1-íä áîäèòîéãîîð àìñàæ, äýýð äóðüäñàí øàëãóóðûã õàíãààä áàéãàà Òºâ áà Ç¿¿í Åâðîïûí íàéìàí îðîí (Á¿ãä íàéðàìäàõ ×åõ, Ýñòîíè, Óíãàð, Ëàòâè, Ëèòâà, Ïîëüø, Ñëîâàê, Ñëîâåíè), Ãàçàð Äóíäàä òýíãèñèéí àðëûí Ìàëòè, Êèïð çýðýã óëñûã ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýýä áàéãàà.

Äýëõèéä ýçýëæ áàéãàà áàéð ñóóðü, ã¿éöýòãýæ áóé ¿¿ðýã, ïðîãðåññ÷ëîí ºñºæ áóé ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè çýðýã íü òóñ õîëáîîíä áàãòàæ, ò¿¿íýýñ õóâü õ¿ðòýõ ãýñýí õºãæëèéí õóâüä ñàéíã¿é îðíóóäûã ñîðîíç àäèë òàòàæ áàéãàà íü èëò. Äýýð äóðüäñàí øèíýýð ýëñýã÷èä íü Õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóäûã áîäîõ þì áîë ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð áàãàòàé òóë Õîëáîîíû õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëºãººíä ýäãýýð óëñûí àìüæèðãààíû òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõ àñóóäàë òýðã¿¿í ýýëæèíä ÿâàà ãýäýãòýé ìàðãàõ ç¿éëã¿é. Èéìýýñ Åâðîïûí Õîëáîîíû àìèí çîðèëãî áîëñîí òýëýëò[6], òýëýëòèéí òîéðîãò áàãòàõ ãýñýí îðíóóäûí õ¿ñýë äàâõöàæ áàéãàà òóë èíòåãðàö÷ëàë öààøèä ¿ðãýëæëýõ ìàãàäëàë ãàðöààã¿é ºíäºð ãàð÷ áàéíà.

Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä Åâðîïûí Õîëáîî èðýõ 5-10 æèëä õèéõ òýëýëòèéí ñòðàòåãè òºëºâëºãººã ãàðãà÷èõààä áàéíà. Èíãýõäýý Áàðóóí Áàëêàíû õîéãèéí óëñ ò¿ìíèéã ýãíýýíäýý ýëñ¿¿ëýõýýð îíèë÷èõîîä áàéãàà. Õàìãèéí îéðûí áóþó 2007 îíû 1 ñàðûí 1 ãýõýä Áîëãàð, Ðóìûí õî¸ð õîëáîîíä ýëñýõýýð õºòºëáºðëºãäñºí. ¯¿íèé òóëä ýäãýýð óëñ ãèø¿¿íýýð ýëñýõ íºõöëèéã õàíãàõ øààðäëàãàòàé áà íºãºº òàëààñ Ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ ãýðýýã áóñàä ãèø¿¿í óëñóóä ñî¸ðõîí áàòëàõ øààðäëàãàòàé þì. Åð íü ýë õî¸ð óëñûí ãèø¿¿í÷ëýëèéí àñóóäàë íýã èõ àñóóäàë ¿¿ñãýëã¿éãýýð áîë÷èõ òºëºâ õàðàãäàæ áàéãàà.

Åâðîïûí Õîëáîîíä Íýãäýí îðîõ òóõàé ãýðýýã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé õóóëèà Ðóìûí 2005 îíû 4 ñàðûí 30-íä áàòëàí ãàðãàñàí. Óëñ òºðèéí øàëãóóðûí äàãóó èíñòèòóöèóäûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áàòàòãàí áýõæ¿¿ëýõýä ò¿ëõ¿¿ àíõààð÷ áàéãàà. Åð íü íèéòèéí çàõèðãààíû áîëîîä ø¿¿õèéí áàéãóóëëàãûí èë òîä áàéäàë, õ¿íèé ýðõèéã áîäèòîé õàíãàõ áàòàëãààã áèé áîëãîõ ýñýõ íü Ðóìûíèé øèíý÷ëýëèéã õýðõýí ¿ð ºãººæòýé õýðýãæ¿¿ëýõýýñ èõýýõýí øàëòãààëíà. Æèøýýëáýë àâèëãà ºíººäºð Ðóìûíä äýýä öýãòýý õ¿ðýýä áàéãàà òàë áèé. 2004 îíû 12 ñàðä áîëñîí Áðþññåëèéí Äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãàíààñ 2007 îíû Ðóìûíèé íýãäýí îðîõ ïðîöåññèéã äýìæèõ õàíäëàãà ãàðñàí áîë òîãòîîñîí õóãàöààíä á¿õèé ë øàëãóóðûã õàíãàñàí òîõèîëäîëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýý Åâðîïûí Ǻâëºë ìºí àìëàñàí.

Áîëãàð óëñûí õóâüä åðºíõèé人 ø¿¿õèéí òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýëä ãîë àíõààðëàà òàâüæ áàéãàà. ªíººäºð Áîëãàð àâèëãàë, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýðýý äýýã¿¿ð áàéðò ÿâàà îðíû íýã. Ýíý á¿õíèéã ýñ òîîöâîë Åâðîïûí Õîëáîîíû óäèðäëàãà ò¿¿íèéã ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýõ ñîíèðõîë ä¿¿ðýí áàéãàà.

Àíõ 2003 îíû 2 ñàðûí 21-íä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ õ¿ñýëòýý ãàðãàæ áàéñàí Õîðâàò òóñ Õîëáîîíä ýëñýõ òýðã¿¿í ýýëæèíä íýð äýâøñýí óëñ. Àëáàí ¸ñíû ÿðèà õýëýëöýý 2005 îíû 3 äóãààð ñàðûí 17-íä ýõýëñýí ÷ çàðèì íýã àñóóäëààñ áîëæ õýëýëöýý õîéøëîãäñîí. Ñëîâåíèýñ õîéø Õîëáîîíä ýëññýí õóó÷èí Þãîñëàâûí õ¿ðýýíèé õî¸ð äàõü óëñ áîëîõîîð øàðãóó ¿çýæ áàéãàà. Ýäèéí çàñãèéí øàëãóóðûã òîãòâîðòîé ãýæ õýëæ áîëîõóéö çàõ çýýëèéí õàðèëöààãààðàà áàðàã ë õàíãààä áóé. Óðò õóãàöààíû õèëèéí ìàðãààíàà Ñëîâåíèòýé õàìòðààä øèéä÷èõâýë ººð òîðîõ àñóóäàë ¿ã¿é ãýæ õýëæ áîëíî. 2010-2013 îíû õîîðîíä Õîëáîîíä áàðàã ýëñ÷èõ áîëîâ óó.

Òóðêèéã ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ òóõàé àñóóäàë îëîí æèë ÿðèãäàæ áàéíà. Àíõ 1987 îíä õ¿ñýëòýý àëáàí ¸ñîîð Õîëáîîíû óäèðäëàãàä óëàìæèëæ áàéñàí áîëîâ÷ 1999 îíä íýð äýâøèã÷ îðíû ñòàòóñòàé áîëñîí. ¯íäñýí øàëãóóðóóäûã õàíãàõã¿é áàéãàà ãýæ Õîëáîîíû çàðèì íýã ãèø¿¿í óëñûí ç¿ãýýñ ø¿¿ìæëýë õ¿ðòñýýð èðñýí. Åâðîïûí Õîëáîîíä ãèø¿¿í÷ëýëòýé áàéõûí ó÷èð õîëáîãäëûã òóñ óëñûí õóâüä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ, àðä÷èëñàí èíñòèòóöèéã æèíõýíý óòãààð íü áèé áîëãîõ ÿâäàë ãýæ îëîí íèéò ¿çýæ áàéãàà. Èíãýæ ä¿ãíýõ ¿íäýñ áèé. Ó÷èð íü Òóðêèéí îäîîãèéí çàñãèéí ãàçàð Êóðä çýðýã ¿íäýñòíèé öººíõèéã ãàäóóðõäàã, ¿¿ãýýðýý öººíõèéã õ¿íäýòãýõ ¿íäñýí øàëãóóðûã õàíãàõã¿é, äýýð íü àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿íäýñ íü ãàãöõ¿¿ õ¿÷ õýðýãëýõ ãýæ îéëãîäîã, ýð¿¿äýí ø¿¿õ ÿâäàë õýâèéí ¿çýãäýë áîëñîí çýðýã ø¿¿ìæëýëä áàéíãà ºðòäºã. Ýäãýýð äîòîîä àñóóäëàà øèéäñýí òîõèîëäîëä Åâðîïûí Õîëáîî ÿðèà õýëýëöýý ýõë¿¿ëýõ ìº÷èéã òîãòîîæ áîëíî.

Ãýõäýý òýëýëòýä õàìðàãäàõàä ó÷èð áèé. Áåëîðóñ õýò àâòîðèòàð, Ìîëäàâè õýò ÿäóó, Îðîñ õýò “àéìøèãòàé” (ýäèéí çàñàã íü õýäõýí õ¿íèé ãàðò îð÷èõñîí, óëñ òºð íü òýð ÷èãýýðýý ìàôè÷ëàãäñàí äýýð íü òºðèéí ò¿øýýä íü àâèëãàëä íýâò øóâò èäýãäñýí çýðýã ¿íäñýíäýý àðä÷èëëûí òóëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä àëäàãäñàí ó÷èð G8-ààñ ãàðàõ áîëçëîî õàíãààä áóé) òóë ýäãýýð óëñûí õóâüä ãèø¿¿í÷ëýëèéí àñóóäàë íýëýýä á¿ðõýã. Õàðèí 2003 îíû Ñàðíàéí, 2004 îíû Æ¿ðæèéí õóâüñãàëûí à÷ààð Óêðàèí áîëîîä ÿðæèä áîëîìæ íýýãäýýä áóé áèëýý. Åâðîïûí Õîëáîî öààøèä Ìàêåäîíè, Áîñíèà Õåðöåãîâèíè, Ñåðáè Ìîíòåíåãðî, Àëáàíè, ªìíºä Êàâêàçèéí Àðìåíè, Àçåðáàéæàí çýðýã óëñûã ýãíýýíäýý íýãòãýõ òóõàé ÿðèãäàæ áàéãàà. Ãýõäýý îäîî ¿¿íèéã øóóä òààìàãëàõ áîëîìæ õîìñ òóë èíãýñõèéãýýä çîãñî¸.

2004 îíû 10 äóãààð ñàðûí 29-íä Åâðîïûí óëñóóäûí òºð çàñãèéí òýðã¿¿í¿¿ä “Åâðîïûí ¯íäñýí õóóëü áàéãóóëàõ òóõàé Ãýðýý”-íä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Õýðýâ ò¿¿íèéã ãèø¿¿í óëñ áîëãîí ñî¸ðõîí áàòëàõ àâààñ ºìíºõ ãýðýýí¿¿äèéí õóóëü ç¿éí ¿éë÷ëýë á¿ð ìºñºí çîãñîõ ó÷èðòàé. Õýäèéãýýð õýä õýäýí óëñ ò¿¿íèéã çàð÷ìûí õóâüä õ¿ëýýí çºâøººðººä áàéãàà áîëîâ÷ 5 äóãààð ñàðûí 29-íä Ôðàíöàä áîëñîí á¿õ íèéòèéí ñàíàë õóðààëòûí ¿ð ä¿í 54.87%-èàð “non” ãýñýí õàðèó ºãñºí áîë ò¿¿íèéã çàëãààä 6 äóãààð ñàðûí 1-íä Ãîëëàíä÷óóä 61.6%-èàð “nee” ãýñíýýð ¯íäñýí õóóëèéí ãýðýý õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ýñýõ àñóóäàë ýðãýëçýý òºð¿¿ëýýä áàéíà. Öàãòàà Åâðîïûí Õîëáîîíû òóëãûí ÷óëóóã òàâèëöàæ ÿâñàí äýýðõè õî¸ð óëñ þóíû ó÷èð Íýãäñýí ¯íäñýí õóóëüòàé áîëîõ àñóóäàëä òàòãàëçñàí õàðèó ºãºâ. Óóë íü Åâðîïûí Õîëáîî õýìýýõ õ¿íèé ò¿¿õýíä áàéãààã¿é í¿ñýð á¿òöèéã áèé áîëãîñíîîð îëñîí ç¿éë áàãàã¿é. Ýíä ñàéí òàëûí òóõàé ÿðüæ áàéíà. Õîëáîîíû óëñûíõ ë áîë èðãýä õàðèëöàí âèçã¿é çîð÷èõ, Õîëáîîíû õàà ÷ ÿâñàí ñîíãóóëüä ÷ºëººòýé îðîëöîæ ñàíàë ºãºõ ýðõ íü íýýëòòýé, äýýð íü øààðäëàãàòàé áºãººä çàéëøã¿é ¿åä àëü ÷ óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí èâýýëä áàãòàæ, òóñëàìæ äýìæëýã àâàõ ãýõ ìýò.[7] Ãýõäýý èæèëòãýæ áîëäîãã¿é þì ãýæ áàñ áàéäàã. Àëèâàà óëñ ò¿ìíèé ººð õîîðîíäîî ÿëãàðàõ ãîë îíöëîã íü ¿íäýñíèé ãýñýí ñî¸ë, çàí çàíøèë õèéãýýä ò¿¿õýí óëàìæëàë ãýæ áèé. Òýãâýë Åâðîï ò¿ìíèé “íÿãòðàë” íýðòýé ø¿¿ëò¿¿ðýýð îðóóëæ, ººðñäèéí ãýñýí á¿õíýý óóñãàõûã ëàâ ë Ôðàíöûí àðä ò¿ìýí õ¿ñýõã¿é áàéãààã ñàÿûí ñàíàë õóðààëòûí ä¿í õàðóóëëàà ãýõýä õèëñäýõã¿é.

Óóë íü Õîëáîîíû ¯íäñýí õóóëèéã ïàðëàìåíòààð, àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãààð áàòëàõ ãýñýí õî¸ð çàì áèé.[8] Ãèø¿¿í óëñóóäûí äèéëýíõè îëîíõè íü ¯íäñýí õóóëèéã áàòëàõ ïðîöåññèéã ïàðëàìåíòààðàà ã¿éöýýõ ýðìýëçýë ò¿ëõ¿¿ áàéãàà. Ó÷èð íü àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãà ãýäýã õàðüöàíãóé ñàâëàãààòàé. Òîâ÷îîð õýëáýë òºð ìýäýýä ¯íäñýí õóóëèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, áàòëàõã¿éã øèéä÷èõâýë ãàðàõ ¿ð ä¿í íü íààøòàé. Õîëáîîíû ºìíº í¿¿ðýý óëàëçóóëàõã¿é ë áàéâàë ¿íäýñíèé îíöëîã ýíýý òýðýý á¿ð ÷ õàìààã¿é õýðýã. Ãýâ÷ Õîëáîîíû ¯íäñýí õóóëèéã àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãûí ä¿íãýýð ñî¸ðõîí áàòëàõààð áîëñîí çàðèì óëñ ýõíýýñýý á¿òýëã¿éòýæ áàéíà. Òîäîðõîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ ñî¸ðõîí áàòëàëòûí ¿éë ÿâöûã õ¿ñíýãòëýí õàðóóëúÿ.


Àâñòðè
2005.05.11-íä Äîîä òàíõèì áàòàëñàí. (òèéì 182, ¿ã¿é 1)
2005.05.25-íä Áóíäåñðàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 59, ¿ã¿é 3)
Áåëüãè
2005.05.19-íä ïàðëàìåíò áàòàëñàí. (òèéì 118, ¿ã¿é 18, ò¿äãýëçñýí 1)
2005.04.28-íä Ñåíàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 54, ¿ã¿é 9, ò¿äãýëçñýí1)
Êèïð
2005.06.30-íä Һ뺺ëºã÷äèéí Òàíõèì áàòàëñàí. (òèéì 30, ¿ã¿é 19, ò¿äãýëçñýí 1)
×åõ
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Äàíè
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ýñòîíè
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Ôèíëàíä
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Ôðàíö
2005.5.29-íä ÿâóóëñà ñàíàë àñóóëãûí ¿ð ä¿í òàòãàëçñàí õàðèó ºãñºí. (òèéì 45.13%, ¿ã¿é 54.87%)
Ãåðìàí
2005.05.12-íä Áóíäåñòàã áàòàëñàí. (òèéì 568, ¿ã¿é 23, ò¿äãýëçñýí 2)
Áóíäåñðàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 66, ò¿äãýëçñýí 3)
Ãðåê
2004.04.19-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 268, ¿ã¿é 17)
Óíãàð
2004.12.20-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 322, ¿ã¿é 12, ò¿äãýëçñýí 8)
Èðëàíä
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Èòàëè
2005.01.25-íä Äåïóòàòóóäûí Òàíõèì (òèéì 436, ¿ã¿é 28, ò¿äãýëçñýí 5) áà 04.06-íä Ñåíàò (òèéì 217, ¿ã¿é 16) áàòàëñàí.
Ëàòâè
2005.06.02-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí.
Ëèòâà
2004.11.11-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 84, ¿ã¿é 4, ò¿äãýëçñýí 3)
Ëþêñåìáóðã
2005.07.10-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâàãäñàí. (òèéì 56.52%, ¿ã¿é 43.48%)
Ìàëòè
2005.07.06-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 65, ¿ã¿é 0)
Íèäåðëàíä
2005.06.01-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëñàí. (òèéì 38.4%, ¿ã¿é 61.6%)
Ïîëüø
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ïîðòóãàëü
Ñàíàë àñóóëãààð øèéäâýðëýíý. (õîéøëîãäñîí)
Ñëîâàê
2005.05.11-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 116, ¿ã¿é 27, ò¿äãýëçñýí 4)
Ñëîâåíè
2005.02.01-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 79, ¿ã¿é 4, ò¿äãýëçñýí 7)
Èñïàíè
2005.02.20-íä ñàíàë àñóóëãà ÿâàãäñàí. (òèéì 76.73%, ¿ã¿é 17.24)
2005.04.28-íä ïàðëàìåíò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 311, ¿ã¿é 19)
2005.05.18-íä Ñåíàò ñî¸ðõîí áàòàëñàí. (òèéì 225, ¿ã¿é 6)
Øâåä
Ñî¸ðõîí áàòëàõ ýñýõèéã ïàðëàìåíòààð õýëýëöýíý. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõã¿é.
Íýãäñýí Âàíò óëñ
Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõ àæèëëàãààã ò¿äãýëç¿¿ëñýí.

Ýõ ñóðâàëæ: http://www.unizar.es/euroconstitution/Treaties/Treaty_Const_Rat.htm

Óã íü á¿ð ýðò ãèø¿¿í óëñûí òºðèéí òýðã¿¿í íàð Íýãäìýë ¯íäñýí õóóëüòàé áîëîõûí ó÷èð õîëáîãäëûã àðä ò¿ìýíäýý óõóóëàí òàíèóëàõ, íºãºº òàëààñ ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ ÿâäàë íü ýíý Õîëáîîíû èðýýä¿éä îðøèõ ýñ îðøèõûã øèéäâýðëýõ ÷óõàë àñóóäàë òóë ò¿¿íä íýí õàðèóöëàãàòàé õàíäàõ ¸ñòîé ãýñýí ÿðèà àëáàí áîëîîä àëáàí áóñ óóëçàëòûí ¿åýð õºíäºãäºæ ë áàéëàà. Ãýâ÷ õ¿ñýí õ¿ëýýñýí ¿ð ä¿í ýñðýãýýð ãàðíà ãýäýã õàøèð òºñººëºë Åâðîïûí Õîëáîîíû Óäèðäëàãà, òýð äóíäàà åðºíõèéëºã÷ Æàê Øèðàêò áàéõã¿é áàéâ. Á¿òýëã¿é õàðèó õ¿ëýýí àâñíû äàðàà õýðýãæ¿¿ëñýí àíõíû àëõàìààðàà Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóëàâ. Çàðèì íýã ýõ ñóðâàëæ çàñãèéí ãàçàð ñîëèãäîõ íü áàéäàã ë ÿâäàë òýð äóíäàà ýíý óäààãèéí îãöðóóëàëò ¯íäñýí õóóëü áàòëàõ ïðîöåññòîé ÿìàð ÷ õàìààã¿é ìýòýýð ìýäýýëæ áàéãàà ÷ ýíý íü íýãýíò þóíààñ áîëñîí íü íýãýíò òîäîðõîé. Ǻâõºí Ôðàíö áèòãèé õýë á¿õýë á¿òýí Åâðîïûí Õîëáîîã ãàöààíä îðóóë÷èõààä áàéãàà Øèðàê ººðèéí èòãýëò õàìòðàí ç¿òãýã÷ øèíý åðºíõèé ñàéä Äîìèíèê äº Âèëëüïàíä àñàð èõ íàéäëàãà òàâüæ áàéíà. Õîëáîîíû ç¿ãýýñ äààëãàñàí àæëûã õàíãàëòã¿é õèéâ ãýñýí çýìëýë áàãàã¿é õ¿ðòýæ áàéãàà ó÷èð àðãà ÷ ¿ã¿é áèç. Íèäåðëàíäûí õóâüä òàòãàëçñàí ÿâäëûí øàëòãààí áàðàã ë íýã áîëîâ óó õýìýýí ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéíà. Åâðîïûí Õîëáîîíû óäèðäëàãûã àòãàæ áóé Èõ Áðèòàíèä ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõàä íèéò õ¿í àìûí 2/3 òàòãàëçñàí õàðèó ºã÷ ìàãàäã¿é ãýñýí óðüä÷èëñàí ñóäàëãàà ãàð÷ áàéãàà. Åð íü Õîëáîîíû ¯íäñýí çàðèì óëñ ñî¸ðõîí áàòëàõ ïðîöåññèéã ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëýõ ñàíàëòàé áàéõàä çàðèì ãèø¿¿í óëñ íü ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ñîíèðõîëòîé áàéãàà. Èéìä õýðâýý Õîëáîîíû ãèø¿¿í óëñûí 4/5 ãýðýýã ñî¸ðõîí áàòàë÷èõ àâààñ ò¿¿íèéã Åâðîïûí Ǻâëºë äàõèí àâ÷ õýëýëöýõ, øààðäëàãàòàé çàðèì íýã ººð÷ëºëòèéã îðóóëàõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Õîëáîîã õÿìðàëààñ ãàðãàõ òóõàé ñàíàë îëíîîð ãàðàõ áîëñîí. Òóõàéëáàë: 20 ãýñýí òîîíäîî õ¿ð÷ ë áàéâàë ýõíèé ãàíö íýã á¿òýëã¿éòëèéã àëãàñàí ¯íäñýí õóóëèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ãýõ ìýò. ªºðººð õýëáýë àëäààãàà çàñàõûã íü õ¿ëýýõã¿é ãýñýí ¿ã. Õýðýâ ÷èíãýâýë ýíý íü Ôðàíö áîëîîä Íèäåðëàíäûí áàéð ñóóðèéã ãàíõóóëàõ õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ óó? ßëàíãóÿà Ôðàíöàä ýë àñóóäàë õ¿íäýýð òóñâàë òýðòýý ÍÀÒÎ-ãîîñ ºðõ òóñãààðëàñàí øèãýý ãàðààä ÿâ÷èõ ìàãàäëàë áèé þó? Õîëáîîíû òºñâèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ íºëºº á¿õèé öººõºí õýäýí îðíû íýã Ôðàíöûí îðõèëò Õîëáîîíû ýäèéí çàñàãò íºëººëºõ ¿¿? Ýöýñò íü ýíý íü Õîëáîîíû çàäðàëûí óãøèë áîëîõ óó? ãýõ ìýò îëîí àñóóëò òàâèãäàæ áîëíî. Ýäãýýð íü çºâõºí òààìàã òºäèé ç¿éë òóë íýã èõ ýìçýãëýõ ç¿éëã¿é. Àñóóäàë õýðõýí ºðíºõèéã öàã õóãàöàà, óäèðäëàãûí óðàí ÷àäâàð õàðóóëàã.


[1] Àëáàí áóñààð Íýãäñýí Âàíò óëñàä “Íýãäñýí Çàõ çýýë” ãýõ íü áèé.
[2] Õàãàñ ãýõèéí ó÷èð íü òóñ õîëáîîã ÿã þó ãýæ íýðëýõ òóõàéä ñàíàëûí çºðºë人í áàéãàà áºãººä ¿çýãäëèéíõ íü òàëààñ sui generis ãýõýä áóðóóäàõã¿é áîëîâ óó.
[3] Òîäîðõîé àñóóäàëä ñàíàë íýãäýí, õàìòàðñàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã õýä õýäýí çàñãèéí ãàçðûí öîãö ãýæ îéëãîâîë çîõèíî.
[4] Óã íü Amendment, supplement ãýñýí òóñ òóñûí óòãà èëýðõèéëñýí ¿ãñ áèé. Ãýòýë ìîíãîë õýëíýý amendment ãýõèéã “íýìýëò, ººð÷ëºëò” õýìýýí èëòýä òàøààðäàã òóë çîðèóä çàëðóóëãà îðóóëñàí áîëíî.
[5] Ãóðâàí áàãàíû òóõàé ÿðüæ áàéíà.
[6] Øèíýýð ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõ íü Õîëáîîíû ýäèéí çàñãààñ áàãàã¿é ÷àíãààõ áîëîâ÷ îëîí óëñûí òàâöàíä ººðèéí æèí, íºëººã èõýñãýõýä Åâðîïûí Õîëáîîíä õºø¿¿ðýã áîëîõ íü ìýäýýæ.
[7] “Stateless nations” ¸ñîîð áîë ñàéíààñ ãàäíà ñààð ç¿éëñ ¿¿ñ÷ áîëíî. Òóõàéëáàë öàãàà÷ëàã÷äûí ò¿ðëýã õ¿÷ýý àâàõ, ¿¿íòýé õîëáîãäîí ãýìò õýðýã ºñ÷ õ¿ðýýãýý òýëýõ ãýõ ìýò.
[8] Äàâõàð õýðýãëýæ áîëíî.

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ Ñ¯¯ËÈÉÍ ¯ÅÈÉÍ ÀËÕÌÓÓÄ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀËÄÀÀ ÍÈÉÖÝÆ ÁÀÉÍÀ ÓÓ?

Ìèíèé áèå ýíýõ¿¿ àíõíû ºã¿¿ëëýý 2004 îíû ñ¿¿ëýýð òýðëýæ, ñàëáàðûíõàà "òîì÷óóä"-ààñ áàãàã¿é ñàéøààë õ¿ðòñýíä èõýýõýí óðàìøèæ óëìààð íîìûí áàãø Ñàðëàãòàé Î.Ìàøáàò, Õèðãèñ Ä.̺íõ-Î÷èð íàðûíõàà äýìæëýãòýéãýýð "Ñòðàòåãè Ñóäëàë" ñýòã¿¿ëèéí 2005.01 äóãààðò õýâë¿¿ëæ áàéñàí þì. Îäîî ýðãýýä õàðàõàä ñýòãýë õººðëèéí ºíö㺺ñ òóõàéí àñóóäàëä õàíäàæ áàéñàí íü àæèãëàãäàõ áîëîâ÷ àíõíû îðîëäëîãî ãýäãýýðýý ººðèé㺺 áÿöõàí "ºìººð÷" áàéãààã ìèíü óíøèã÷ àâãàé Òà çºâººð îéëãîíî áèçýý!


1994 îíä áàòàëñàí ãàäààä áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàëäàà Ìîíãîë Óëñ íü íýýëòòýé, ýâñýëä ¿ë íýãäýõ áîäëîãî /öýðãèéí àëèâàà ýâñýë, á¿ëýãëýëä ¿ë íýãäýõ/ [ÃÁ¯Á 1994: URL] ÿâóóëàõàà äóðüäñàí. Òýãâýë ºíººäºð äýýðõè áîäëîãî òîìü¸îëîãäñîí óòãààðàà õýðýãæèæ áàéíà óó?

Þóíû ºìíº Ýâñýëä ¯ë Íýãäýõ Çàð÷èì[1] /principle of non-aligned/ ãýäýã íü îëîí óëñûí ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé õàðèëöààíä óëñ òºðèéí øèíæòýé ÿìàð ÷ ¿éìýýí äýãäýæ áàéñàí ýë òýìöëèéã ºðí¿¿ëæ áóé òàëóóäûí àëèéã ÷ äýìæèõã¿éãýýð ÿìàãò ãóðàâäàã÷èéí áàéð ñóóðèí äýýð çîãñîõ ¸ñòîé ãýñýí ýíãèéí ëîãèêòîé îéëãîëò þì. Ýíý íü óãòàà ÿìàãò èäåàëèñò ÷èã áàðèìæààòàé áàéíà ãýñýí ¿ã. Òèéì äýý ÷ ݯÍÕ-íèé ãèø¿¿íèé õóâüä ò¿¿íèé òóëãóóð çàð÷ìûã ¿çýë áàðèìòëàëäàà òóñãàñàí áîëîâ óó!

¯é îëíîîð õºíººõ çýâñãèéã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãààãàà ýõýëñýí ÷[2] èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëæ, Ñàääàìûí äàðàíãóéëëûã óñòãàõ ººð çîðèëãîä øèëæ÷èõýýä áàéãàà ÀÍÓ-ààñ Èðàêò ÿâóóëæ áóé öýðãèéí àæèëëàãààíä ýð÷èìòýé äóó õîîëîéãîî ºðãºæ áàéãàà îðíóóäûí òîîíä ìàíàé óëñ îð÷èõñîí áàéãààãààñ ¿çâýë Ìîíãîë Óëñ ãàäààä áîäëîãûíõîî ¿çýë áàðèìòëàëä ñèéð¿¿ëñýí Ýâñýëä ¿ë íýãäýõ áîäëîãîîñîî óõàðñàí áóþó ç¿é ¸ñîîð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà ãýäýãò ýðãýëçýý òºð¿¿ëæ áàéíà.

Ãýõäýý ¿çýë áàðèìòëàëààñàà óõàðñàí íü áàñ ÷ àøèãòàé áàéæ áîëîõ. Ó÷èð íü “Èðàêèéí Ñýðãýýí Áîñãîëò”–ä 4 ýýëæýýð áîëîëöîîíûõîî õýðýýð õ¿÷èí íýìýæ áóéí ¿ð ä¿íä ãåíåðàë Ð.Ìàéåðñ, òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí îðëîã÷ Ð.Àðìèòåéæ òýðã¿¿òýé àëáàíû õ¿ì¿¿ñèéí àéë÷ëàëûã ýõ îðîíäîî çîõèîí áàéãóóëæ, äýëõèé íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººð÷, äàãàæ ìºðääºã çàð÷ìûã /óëñûí äîòîîä õýðýãò ¿ë îðîëöîõ ãýõ ìýò/ çºð÷ñºíèéõ íü òºëºº îëãîõîîð áîëæ áàéãàà “Ìÿíãàíû ñîðèë” íýðòýé õàíäèâûí ñàíãààñ[3] õóâü õ¿ðòýã÷äèéí æàãñààëòàä áè÷èãäñýí çýðýã àìæèëòûã îëîîä áàéãàà òàë áèé.

Ìàíàé óëñ ÀÍÓ-ã äàãàæ /¿¿íýýñ ãàðàõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðûã òîîöîîëîîã¿é áàéæ ÷ ìàãàäã¿é/ àçàà ¿çñýí ¿éëäýë õèéãýýä áàéãàà þì áèø áèç?

¯çýë áàðèìòëàëààñàà óõàðñàí áàñ íýãýí æèøýý áîë ººðñäèéíõººñºº áóñàä ç¿éëä à÷ õîëáîãäîë ºãäºãã¿é Àìåðèêèéí áîäëîãûã /Bush administration policy/ äýìæèæ, õýäèéãýýð äýëõèéí çàñãèéí ãàçàð ãýãäýõ ͯÁ-ýýñ ãàðãàñàí èõýíõ áàðèìò áè÷èãò íýãäýýä îð÷èõñîí, òýð äóíäàà ÎÓÝØ-èéí Ðîìûí Ä¿ðìèéí ãèø¿¿í[4] ìºðòºº ýë ä¿ðìèéí àãóóëãà, ò¿¿íèé “98-ð ç¿éë”[5] –ã á¿õýëä íü ãàæóóäóóëñàí íóóö õýëýëöýýðèéã[6] ìàíàé óëñ ÀÍÓ-òàé áàéãóóëñàí ÿâäàë þì.

Ìîíãîë Óëñ õî¸ð òàëûí øóãàìààð íèéò 84 ãýðýý, õýëýëöýýð áàéãóóëæ, 35 îëîí òàëò êîíâåíöèä íýãäñýí íü Ìîíãîë Óëñààñ îëîí óëñûí õýìæýýíä ÿâóóëæ áàéãàà ãàäààä õàðèëöààã ºðãºæ¿¿ëæ, õàìòûí àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëëîî, [Ýðäýíý÷óëóóí 2004: URL]

õýìýýí ñàéä Ë.Ýðäýíý÷óëóóí ìýäýãäñýí. Òýãâýë òýäãýýð 84 ãýðýý, õýëýëöýýðèéí òîîíä äýýðõè “íóóö” ãýðýý îðñîí áîëîâ óó? Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýðýýñ ¿¿äýí ãàð÷ áîëîõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðûí òàëààð ýë÷èí ñàéä àñàí Æ.Ýíõñàéõàí:

Õýðýâ ÎÓÝØ-èéí ãèø¿¿í áóñ óëñ ÀÍÓ-òàé õî¸ð òàëûí èéì õýëýëöýýð áàéãóóëáàë òýð íü á¿ðýëäýí òîãòîæ áóé îëîí óëñûí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí ¿çýë ñàíààíû ýñðýã, õýí ÷ áàé õóóëèéí ºìíº òýãø ýðõòýé áàéõ òóõàé çàð÷èìä õàðøèëñàí ¿éëäýë áîëæ áàéãàà þì. ͺ㺺òýéã¿¿ð, õýðýâ ÎÓÝØ-èéí ãèø¿¿í óëñ îðîí ÀÍÓ-òàé òèéì õýëýëöýýð áàéãóóëáàë òýð íü ñî¸ðõîí áàòàëñàí îëîí óëñûí ãýðýýíèé çààëòóóäàà ¸ñ÷ëîí áèåë¿¿ëýõ ¿¿ðýã àìëàëòààñàà óõàð÷, ò¿¿íèéõýý ýñðýã, òóõàéëáàë àëèâàà ø¿¿õýä áàðèìòàëäàã ¿íäñýí çàð÷èì áîëñîí ø¿¿õèéí ºìíº á¿ãä àäèë òýãø ýðõòýé áàéõ, ìºí îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí ¿íäñýí çàð÷èì áîëîõ pacta sunt servanda çýðýã çàð÷ìûã á¿ä¿¿ëãýýð çºð÷ñºí õýðýã ÿâäàë áîëîõ þì. [Ýíõñàéõàí 2003: 8]

ãýæ äóðüäñàí áà äýýðõè ¿ð äàãàâàðóóä íü ìàíàé óëñûí õóâüä õýðõýí íºëººëºõ òóõàéä:

Ìàíàé çàñãèéí ãàçàð äýýðõè íóóö õýëýëöýýðèéã àðãàã¿éí ýðõýíä áàéãóóëàõàä õ¿ðñýí áàéæ áîëîõ þì. Òýð íü öýðãèéí òóñëàìæòàé õîëáîîòîé ÷ áàéæ áîëîõ. Òýãâýë õýëýëöýýðèéí çààëòûã ººðò àøèãòàéãàà𠺺ð÷ëºõ òàëààð þó õèéñíèéã ìýäýõ íü ñîíèí áàéíà. ͺ㺺òýéã¿¿ð, áóñàä óëñ îðîíòîé íóóö õýëýëöýýð áàéãóóëàõ íü ìàíàé óðò õóãàöààíû àøèã ñîíèðõîë, îëîí óëñûí íýð õ¿íäýä õýðõýí íºëººëæ áàéãàà, íýí ÿëàíãóÿà îëîí óëñûí ýðõ ç¿éã áýõæ¿¿ëýõ çàìààð ãàäààä àþóëã¿é áàéäëàà õàíãàõûã ýðõýìëýäýã æèæèã óëñ îðíû àøèã ñîíèðõîëä õýð íèéöýæ áàéãàà þì áîë äîî. ßçãóóð àøèã ñîíèðõëûí áóþó çàð÷ìûí àñóóäëààð áóóëò õèéñýí óëñ îðîí äàðàëò øàõàëòàíä äàõèí äàõèí ºðòäºãèéí äýýð íýð õ¿íäýý íàéìààëöàõààñ áóöàõã¿é óëñ îðîí ãýõ òîäîòãîëòîé áîëäîã. ×èíãýõ íºõöºëä òóõàéí óëñ îðíûã íî¸í íóðóóã¿é ãýæ ¿çýæ ò¿¿íèéã çàð÷ìûí àñóóäëààð òóóøòàé äýìæäýã óëñ îðîí ÷ áàðàã ¿ã¿é áîëäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. [Ýíõñàéõàí 2003: 9]

õýìýýí ä¿ãíýýä ø¿¿õèéí ãèø¿¿í áîëñîí õýðíýý ò¿¿íèé çààëòûã íîöòîéãîîð çºð÷ñºí æèæèã óëñ îðíûõîî õóâüä ìàíàé óëñ óã ãýðýýãýý öóöëàõ þìóó ýñâýë àëäààãàà çàëðóóëàõ òàëààð ñàíàà÷ëàãà ãàðãàõ õýðýãòýéã öîõîí òýìäýãëýñýí áàéíà. ¯¿íä:

1. Íóóö õýëýëöýýðèéí ¿éë÷ëýõ õóãàöààã 1-2 æèëýýð õÿçãààðëàõ òóõàé ìýäýãäýõ

2. ÀÍÓ-ãààñ Ä¿ðìèéí 98-ð ç¿éë àíãèòàé õîëáîãäóóëæ áàéãóóëñàí õýëýëöýýðèéí òàëààð Ø¿¿õèéí ãèø¿¿í îðíóóäûí Àññàìáëåéãààñ ìýäýãäýë áóþó òîãòîîë ãàðãóóëàõ, àëü ýñâýë Îëîí óëñûí Ø¿¿õèéí Ä¿ðìèéí 65 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó çºâëºõ ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ

3. Íóóö õýëýëöýýðèéí òàëààð ¯íäñýí õóóëèéí 66 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó ¯íäñýí õóóëèéí öýöýýð ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ [Ýíõñàéõàí 2004: 66 ¿ç]

Îäîî ¿íäñýí àñóóäàë ðóó ýðãýí îðú¸.

Ãàäààä áîäëîãîî õýðýãæ¿¿ëýõäýý áàðèìòëàõ òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë ãýäýãò õîéä, óðä 2 õºðø áîëîõ ÎÕÓ áà ÁÍÕÀÓ-ûã îðóóëñàí. ªºðººð õýëáýë ýíý íü áóôåð óëñûí /ãåîïîëèòèêèéí õóâüä òààã¿é áàéðøèëòàé, äýýð íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä íýí õàðààò/ áîëîí òóóëñàí ò¿¿õèéíõýý õóâüä àëèâàà ãàäààä øèéäâýð ãàðãàõäàà øóóä áèø ÷ äàì áàéäëààð òýäíèé òóõàéí àñóóäàëä õàíäàõ õàíäëàãûã õàðãàëçàí ¿çýõ ¸ñòîé ãýñýí îéëãîëò áîëîâ óó. Ãýòýë áèä áàðàã ò¿ð¿¿ëæ áàéð ñóóðèà èëýðõèéëýýä áàéãàà íü äýýðõè 2 îðíû ÷èã áàðèìæààã õàðãàëçàí ¿çýýã¿é áàéõ ãýñýí ýðãýëçýýã òºð¿¿ëæ áàéíà.

Âóäðî Âèëüñîíû äèïëîìàò 14 çàð÷èì[7], 1954 îíû Ýíýòõýã-Õÿòàäûí “Ýíõ òàéâíààð çýðýãöýí îðøèõ 5 çàð÷èì” [Áàÿðõ¿¿ 1994: 111 ¿ç] çýðã¿¿äýä àëèâàà óëñ æèæèã ÷ áàé, òîì ÷ áàé òºðò óëñûí øèíæèéã àãóóëæ áóé òîõèîëäîëä äîòîîä, ãàäààä áîäëîãîî ººðºº çîõèîæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõòýé õýìýýñýí íü áèé. Èéì ÷ ó÷ðààñ îð÷èí ¿åä àëèâàà ìàðãààíûã çºâøèëö뺺ð øèéäýõ õàíäëàãà äàâàìãàéëàõ áîëñîí ãýæ áóé ÷ áîäèò áàéäàë äýýð Ìàêêåàâèëëèéí ðåàëèçìûí íî¸ðõîë õ¿÷òýé áàéãàà áóþó íºëººë뺺 àëäààã¿é áàéãàà íü èëò õàðàãäàæ áàéíà. /¯¿íä: ÀÍÓ-ààñ Âüåòíàìä ÿâóóëñàí áîëîí ºíººäºð öýâýð óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ñýäýëòýýð Èðàêò ÿâóóëæ áóé äàéí çýðãèéã äóðüäàæ áîëíî/.

Èíãýõëýýð ìàíàé óëñ ÿìàð ÷èã áàðèìæàà á¿õèé ãàäààä áîäëîãîòîé áîëæ òààð÷ áàéíà âý? ðåàëèñò óó? èäåàëèñò óó? ýñâýë àëü ÷ òàëä í¿¿ð àëäàõã¿éã õè÷ýýõ æèæèã óëñûí õîñîëìîë áîäëîãîòîé þó?

Áè þó õýëýõ ãýýä áàéíà âý, ãýâýë 1-ä àëñ õýòýý áîäñîí ÷, 2-ò àþóëã¿é áàéäëàà áàòàòãàõûí òóëä Ìîíãîë Óëñ õýçýýä æèæèã óëñ òîì óëñûí ºìíº óÿí áàéõ çàð÷ìûã ÿãøòàë áàðèìòàëæ, áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëáýýñ çîõèëòîé.[8]

ͺ㺺òýéã¿¿ð, õàìãèéí ãîë íü íýãýíò áàòàëñàí ¿çýë áàðèìòëàëûíõàà çàð÷ìààñàà õºíäèéðºõã¿é áàéõ íü ÷óõàë þì.

Èðàê ðóó äàéðñíû ¿ð ä¿íä ó÷ðóóëñàí õîõèðîëûã áàðàãäóóëæ, òýäãýýðèéã òºâõí¿¿ëýõ “Ñýðãýýí áîñãîëò” íýðòýé èõ àæèëëàãààã ãàðäàí ÿâóóëæ áóé ÀÍÓ òýðã¿¿òýé õàìòðàã÷äûã èñëàìûí ñóóðü ¿çýëòí¿¿ä õýðõýí ýñýðã¿¿öýæ áàéãààã òà áèä õàíãàëòòàé õàðæ áàéíà.[9]

Àìåðèê, Àíãëè çýðýã ãëîáàë ëèäåð¿¿äèéã òýãæ áàéãàà þì ÷èíü òýäýíä èõ áàãà õýìæýýãýýð òóñàëæ áàéãàà áèäýíä ýíý àþóë í¿¿ðëýõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é. Èéìä:

¯íýõýýð “îðîîä” èðýõýä òýäíèéã íÿöààõ ÷àäàëòàé çýâñýãò õ¿÷èí áèäýíä áàéãàà áèë¿¿? /Åâðîïûí Àþóëã¿é Áàéäàë Õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäëààðõè ÿðèà õýëýëöýýíèé ìåõàíèçìûã áèé áîëãîñîí àëäàðò Íàìæìàë áàéäëûí /detente/ [Áàÿðõ¿¿ 1994: 139 ¿ç] ýçýí Ôðàíö óëñ õ¿ðòýë äàéí áîëîõîä 4-õºí ºäºð äàéòàõ çýâñãèéí íººöòýé [Áààñàíæàðãàë 1997: 5] áàéõàä.../

Àëü ýñâýë çîðèëãîîñîî óõàð÷, äàéíûã äýìæñýí Ìîíãîë Óëñûã ÀÍÓ õàìãààëàõ áîëîâ óó?

Õî¸ð õºðø ìààíü òºâèéã ñàõèõ áàéð ñóóðèíààñàà õàçàéñíû òºëºº áèäíèéã äýìæèõ áîëîâ óó?

Ýñâýë Ìîíãîëûã ç¿ãýýð ºíãºðººõ áîëîâ óó?




Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàë 1994 : ÃÕß-íû èíòåðíåò âåá ñàéò.

Ë.Ýðäýíý÷óëóóí 2004 : “Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãî, ãàäààä õàðèëöààíû ñàëáàðûí 2000-2004 îíû ¿éë àæèëëàãàà”, ÃÕß-íû èíòåðíåò âåá ñàéò.

Æ.Ýíõñàéõàí 2003 : “Ìîíãîë Óëñ õóóëü áóñ ãýðýý áàéãóóëàõ ó÷èðã¿é”. “Legis ýðõ ç¿éí ñóâàã” ñýòã¿¿ë ¹5(6). 6-10. Óëààíáààòàð.

Æ.Ýíõñàéõàí 2004 : Îëîí óëñûí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí õºãæèë, õàíäëàãà, Ìîíãîë Óëñûí îðîëöîî . “Õóóëü äýýäëýõ ¸ñ” ñýòã¿¿ë ¹1 (04)

Ä.Áàÿðõ¿¿ 1994 : Îëîí óëñûí õàðèëöàà ÕÕ çóóíä. Óëààíáààòàð

Ä.Áààñàíæàðãàë 1997: Äýëõèéí ãóðàâäóãààð äàéí õýçýý ýõëýõ âý? “ªíººäºð” ¹233 (271), 11 ä¿ãýýð ñàðûí 28.
[1] Ýë çàð÷ìûã óäèðäëàãà áîëãîñîí Ýâñýëä ¯ë Íýãäýõ Õºäºë㺺íèéã àíõ Ì.Ãàíäèéí ¿íýí÷ øàâü Æ.Íåðó ¿íäýñëýæ, óëìààð 1961 îíû 9-ð ñàðûí 1-6-íä Áåëãðàäàä àëáàí ¸ñîîð áàéãóóëñàí þì.

[2] Èðàêò òîìèëîãäñîí çýâñãèéí øèíæýý÷äèéí àõëàã÷ Õàíñ Áëèêñ íýãýíòýý: “Áèä þó ÷ îëñîíã¿é” õýìýýí çàðëàñàí.

[3] Èðàêèéí äàéí áà Ìÿíãàíû ñîðèë õî¸ð öàã õóãàöààíû õóâüä äàâõöàæ áàéãàà ó÷èð èíãýæ áîäîõ ¿íäýñëýëèéã ãàðãàæ áàéíà. Ýë ñàíàà õýä õýäýí ñóäëàà÷äûí á¿òýýëä, òóõàéëáàë Ä.Áàÿðõ¿¿ãèéí “Èíôî” ñîíèíû 2005 îíû ¹4-ò íèéòë¿¿ëñýí “Èðàêèéí ýðõ ÷ºëºº áà Ìîíãîë óëñ” ºã¿¿ëýëä òóñãàãäñàí áîëíî.

[4] Òóõàéí ¿åä ìàíàé óëñ õºðºí㺠ìºíãºíèé áîëîëöîîã¿éí óëìààñ Ðîìûí õóðàëä îðîëöîæ ÷àäààã¿é ÷ õîæèì ãàðûí ¿ñýã çóðæ, ñî¸ðõîí áàòëàñíààð Ø¿¿õèéã ¿¿ñãýã÷ óëñóóäûí òîîíä îðñîí.

[5] ÎÓÝØ-èéí Ä¿ðìèéí 98-ð ç¿éë: Ýðõ ÿìáààñ òàòãàëçàõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ áîëîí õ¿ëýýëãýí ºãºõ çºâøººðºë.
1. Õ¿ñýëò õ¿ëýýí àâñàí óëñàä ýðõ ÿìáààñ òàòãàëçàõ àñóóäëààð ãóðàâäàã÷ óëñûí çºâøººðëèéã Ø¿¿õ àâàõ õ¿ðòýë ãóðàâäàã÷ àëèâàà ýòãýýä áóþó ýä õºðºíãèéí òºðèéí áîëîí äèïëîìàò ýðõ ÿìáûí õóâüä îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí äàãóó ò¿¿íèé õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãò õàðøëàõ òèéì ¿éëäýë õèéõèéã øààðäñàí õ¿ëýýëãýí ºãºõ áóþó òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ òóõàé õ¿ñýëòèéã ø¿¿õýýñ ãàðãàæ áîëîõã¿é.
2. Õýðýâ Ø¿¿õ õ¿ëýýëãýí ºãºõ çºâøººðºë àâàõ àñóóäëààð èëãýýã÷ óëñûí äýìæëýãèéã óðüä÷èëàí àâààã¿é áîë ÿìàð íýã ýòãýýäèéã Ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýõýä èëãýýã÷ óëñûí çºâøººðëèéã øààðääàã îëîí óëñûí õýëýëöýýðýýð ò¿¿íèé õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãòýé ¿ë íèéöýõ ¿éëäýëä õ¿ðãýæ áîëîõ õ¿ëýýëãýí ºãºõ õ¿ñýëòèéã Ø¿¿õ ãàðãàæ áîëîõã¿é.

[6] Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýð íü àëèâàà ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä àìåðèêèéí öýðã¿¿ä îðîëöñîí òîõèîëäîëä òýäíèéã õàðèóöëàãààñ ÷ºëººëºõ ãýñýí àãóóëãàòàé áºãººä ìàíàé îðíû õóâüä äýýðõýýñ ãàäíà òóñ óëñûí èðãýä, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã àëèâàà ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýí ºãºõã¿é áàéõ òóõàéãàà àìëàñàí.
[7] Åðºíõèéëºã÷ Âóäðî Âèëüñîí Äýëõèéí Íýãä¿ãýýð äàéíûã çîãñîîõ òóõàé ýíõèéí ãýðýý áàéãóóëàõ ¿íäýñ áîëñîí àëäàðò 14 çàð÷ìàà 1918 îíä ãàðãàñàí þì.
¯¿íä: Õýëýëöýýðèéã íýýëòòýé õèéõ, Äàëàéã ÷ºëººòýé àøèãëàõ, Ýäèéí çàñãèéí àëèâàà ñààäûã àðèëãàæ óëñóóäûí õîîðîíäûí õóäàëäààíû òýãø õàðèëöààã òîãòîîõ, ¯íäýñíèé çýâñýãëýëèéã õîðîãäóóëàõ, Êîëîíè óëñûí õ¿í àìûí àøèã ñîíèðõîëòîé õîëáîîòîé ìýäýãäëèéã êîëîí÷ëîã÷ ã¿ðíèéõòýé àäèëòãàõ, Îðîñûí ãàçàð íóòàã äýýðýýñ Îðîñûí áóñ àëèâàà õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ, óëìààð Îðîñ ººðñäèéí óëñ òºðèéí õóâü çàÿàã òîäîðõîéëîõ, Áåëüãèéí íóòãààñ ãàäààäûí õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëûã íü ñýðãýýõ, Ôðàíöûí íóòàã äýâñãýðýýñ ãàäíû õ¿÷í¿¿äèéã ãàðãàæ Ýëüçàñ-Ëîðåíûã /Ôðàíöûí ç¿¿í õîéä õýñãèéí á¿ñ íóòàã/ Ôðàíöàä áóöààæ ºãºõ, Èòàëèéí õèëèéí øóãàìûã òîãòîîõ, Àâñòðè-Óíãàðûí ýçýíò óëñûí õ¿í àðäàä ººðòºº çàñàí òîãòíîõ ýðõèéã íü îëãîõ, Áàëêàíû óëñóóäûí ò¿¿õèéí ÿâöàä òîãòîîñîí õèëèéã áóöààæ ºãºõ, Òóðêèéí ýçýíò óëñûí óäèðäëàãûí äîð õ¿í àðäûí ººðòºº çàñàí òîãòíîõ áîëîí îëîí óëñûí áàòàëãààíû äîð Äàðäàíåëëûã /Åâðîï áà Àçèéí Òóðê õî¸ðûí äóíä îðøèí, Ýãåéí òýíãèñèéã Ìàðìàðàãèéí òýíãèñòýé õîëáîäîã äàëàéí áîîìò/ óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ ýðõ ÷ºëººã îëãîõ, Ïîëüø óëñàä ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëûã íü îëãîõ áà îëîí óëñûí ãýðýýíèé áàòàëãààíû äàãóó äàëàéä ÷ºëººòýé ãàðãàõ, Òîì óëñ áà æèæèã óëñ ãýæ ÿëãàëã¿éãýýð óëñ òºðèéí õóâüä òóñãààð òîãòíîõ, ãàçàð íóòãèéí íýãäìýë áàéõ áàòàëãààã îëãîõ

[8] ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ.

[9] TV 5-ûí Á.Îþóí, ×.Ìàíëàéáààòàð íàðûí “Internet news”, UBS-ûí óëñ òºðèéí òîéì÷ Á.Äàøçýãâèéí “Ãàäààä ìýäýý” ãýõ ìýò